ــ با گذشت 50 سال از واقعه 28 مرداد 1332 و سقوط دولت دكتر مصدق به نظر مي‎رسد هنوز در بعضي از محافل علمي، داوري منصفانه‎اي در مورد دوران ملي شدن صنعت نفت صورت نمي‎گيرد. بعضي دكتر مصدق را همچون ابليس مي‎دانند و شماري ديگر او را همچون قديس مي‎ستايند. شما شخصيت دكتر مصدق را چگونه مي‎شناسيد؟ ــ زمان ملي شدن نفت و در تمام مدت نخست‎وزيري دكتر مصدق من خيلي در مسائل سياسي وارد نبودم. به عبارت ديگر پست سياسي نداشتم ولي در مطالعاتي كه بعداً داشتم و اطلاع پيدا كردم تصور مي‎كنم دكتر مصدق با توجه به سخنرانيهايي كه مي‎كرد و گزارشهايي كه به شوراي امنيت و دادگاه بين‎المللي لاهه داد پيدا بود در پي فرصتي است كه دست خارجي و اجنبي را از ايران قطع كند. او به شدت از نفوذ شركت نفت و مظالم انگليسيها در ايران شكايت داشت و مي‎دانست كه شركت نفت عامل اجراي سياست انگلستان در سراسر ايران است. مسائل مالي و اقتصادي امتياز نفت فقط يك جنبه كوچك بود و هرگز مصالحه‎اي در موضع نفت به درد دل او پاسخ نمي‎داد. دشمني او با انگلستان ديرينه بود زيرا هيچ گونه اهانتي را تحمل نمي‎كرد

. او در برابر نفوذ خارجي در ايران روحيه‎اي عصيانگر داشت و لذا به حرفهاي آنها اعتماد نمي‎كرد. من از حرفهاي او احساس مي‎كنم كه به شدت از انگليسيها عصباني بود و فكر مي‎كرد حالا كه فرصتي به دست آمده بايد ريشه آنها را در ايران قطع كرد. اينكه آيا منافع ايران در گرو كنار آمدن با انگليسيها بهتر تأمين مي‎شد شبهه‎اي است كه بعضي مطرح كرده‎اند ولي من كار او را به عنوان يك احساس ملي بهتر مي‎پسندم. شايد دكتر مصدق اين طور فكر مي‎كرد پيشنهادات ارائه شده بالاخره منتهي به همين چيزي مي‎شد كه در قرارداد كنسرسيوم صورت گرفت هر چند كه ظواهر زيبا و نرمي داشت.

ــ عرض كنم آيت‎الله بروجردي با دكتر مصدق هماهنگ بود و خودش يك جا در مورد واقعه‎اي كه در قم رخ داده بود [انتصاب نايب‎التوليه حضرت معصومه (س)] گفته بود رئيس دولت در اين مورد با من تماس گرفته و اين نشان مي‎داد كه با نخست‎وزير هماهنگ است، ولي امثال آقاي بهبهاني تقريباً از اول با دكتر مصدق مخالف بودند. در روزهاي پاياني مرداد 1332 برحسب اتفاق من بايد به قم مي‎رفتم، در قم بودم كه فهميدم شبها عده‎اي (مردم خيال مي‎كردند توده‎اي هستند) اعلاميه‎هايي خطرناك در منزل آقايان علما پخش مي‎كنند. در اعلاميه‎ها به روحانيون اعلام خطر شده بود و نوشته بودند كه همين فردا همه شما را به دار مي‎آويزيم و از اين قبيل حرفها. اين اعلاميه‎ها را از منزل آيت‎الله بروجردي بگيريد تا منزل ديگر علما پخش كرده بودند. حالا اين چه بازي بود نمي‎دانم ولي چيزي بود كه من خودم ديدم. به همين جهت وقتي كه مصدق سقوط كرد روحانيون به شدت ابراز خوشحالي مي‎كردند. آن روزها من قم بودم، يادم هست به عيادت يكي از روحانيون معمر كه به شدت بيمار بود رفته بودم؛ در آن حالت بيماري اظهار خوشحالي مي‎كرد و از اينكه شنيده بود فاطمي دستگير شده و بلاهايي هم به سرش آورده‎اند خيلي شادمان بود. يك چنين جو مسمومي در مورد دولت مصدق در قم ايجاد كرده بودند. روزي در قم به حمام رفتم، شنيدم كه دلاك به رفقاي خود مي‎گفت : آقا نخود كيلويي 17 ريال بود و حالا 18 ريال شده يعني يك قران گران شده بود و از اين حرفها. من فهميدم كه يك دستي به شدت مشغول تبليغات و فعاليت عليه دكتر مصدق است. از سوي ديگر دكتر مصدق از سوي نزديكان و همراهانش هم مورد كم لطفي و بي مهري واقع شده بود. در يكي از جلسات محاكمه ايشان اين مطلب به خوبي منعكس شده كه در يكي از آن روزها كه كودتا صورت گرفت دكتر مصدق از حوالي ظهر تا شب سعي كرد با سرتيپ رياحي تماس بگيرد اما نتوانست او را پيدا كند. ساعت 9 شب بالاخره آقاي رياحي به مصدق تلفن زد و پرسيد كاري داشتيد؟ آن زمان كه كار تقريباً تمام شده بود. دكتر مصدق از او پرسيد مگر من دستور نداده بودم يك تانك سر خيابان بگذاريد؟ چرا تانك را برداشتيد؟ نخست‎وزير از زمان كودتاي اول در 25 مرداد دستور داده بود يك تانك سر خياباني كه به منزل او منتهي مي‎شود بگذارند تا جلو هر حمله و هجوم احتمالي گرفته شود. رياحي جواب داد : ديديم لازم نيست آن را برداشتيم. اين چيزهايي است كه من ديدم و شنيدم و اطلاع دارم. من از اين واقعه خيلي متأثر شدم. به خصوص كه در قم آن صحنه‎ها را ديدم و متوجه شدم كه اكثر علما به اشتباه افتاده و دشمن مصدق شده‎اند چون خيال مي‎كردند او به توده‎ايها آزادي عمل داده است. خلاصه تبليغات ناجوانمردانه‎اي عليه مصدق شده بود. او مردي مسلمان، آزادمنش و خواهان استقلال ايران از سلطه اجانب بود.