كودتاي 28 مرداد و بازگشت شاه به كشور

مظفر شاهدي

حداقل از اوايل سال 1332بدانسو طرح كودتاي 28 مرداد به عنوان نهايي ترين و در واقع اجتناب ناپذيرترين اقدامي كه مي توانست منافع نامشروع و خلاف قاعده بريتانيا و آمريكا را در ايران تأمين كند، مورد تأييد و تصويب كودتاچيان خارجي و عوامل داخلي آنها قرار گرفته بود. ضمن اينكه روند روزافزون گسترش مشكلات، اختلافات و بحرانهاي اقتصادي و غيره دولت دكتر مصدق را با نوعي بلاتكليفي و بي برنامگي مواجه كرده بود. آنچه بود در واپسين روزهاي مرداد ماه 1332 كودتا گران انگليسي و آمريكايي و عوامل داخلي آنان در دربار، ارتش و حكومت كه مجموعاً توسط كرميت روزولت افسري از سيا رهبري مي شدند، طرح كودتايي بدون سر و صدا را مورد توجه قرار دادند و به دنبال آن سرهنگ نصيري فرمانده گارد سلطنتي مأموريت يافت در نخستين دقايق پس از نيمه شب 24 مرداد فرمان شاه مبني بر عزل دكتر مصدق از مقام نخست وزيري را تسليم او كرده و با دستگيري مصدق و  وزراي دولت و برخي فرماندهان نظامي و چند اقدام ديگر كه البته با اعلام نخست وزيري سپهبد فضل الله زاهدي نيز مقارن مي شد، به عمر دولت مصدق پايان دهند. اما اين طرح با شكست روبه رو شد و به دنبال اعلام عمومي خبر شكست كودتا در صبح 25 مرداد 1332، شاه كه به اتفاق ثريا در كلاردشت به سر مي برد به سرعت راهي رامسر شد و از آنجا با هواپيمايي دو موتوره هراسان به بغداد فرار كرد و ضمن اينكه نشريات و برخي رجال دولت مصدق حملات و انتقادات تندي را متوجه او كرده بودند، پس از دو روز بغداد را به صوب رم پايتخت ايتاليا ترك كرد و در حالي كه دوران سخت و پر دلهره اي را در رم سپري مي كرد در كمال نا باوري در بعد از ظهر روز 28 مرداد 1332 مطلع شد كه كودتا بر عمر دولت مصدق پايان داده است.

شاه كودتا را يك انقلاب راستين و پر افتخار خواند و در حالي كه فضل الله زاهدي در مقام نخست وزيري كودتا منصوب شده بود، شاه آماده بازگشت به ايران بود. بدين ترتيب در صبح روز يكشنبه 1 شهريور 1332 شاه و ثريا با هواپيمايي هلندي وارد تهران شدند.

شاه در اولين ملاقاتش با روزولت طراح و مجري كودتا تصريح كرد كه: « من تاج و تختم را مديون خداوند، ملتم، ارتشم و شخص شما [روزولت] هستم.»1 و روزولت در پاسخ به شاه اطمينان داد كه در قبال اين خدمت، انگليسيها و آمريكاييها جز تشكري مختصر چيز ديگري از او نمي خواهند و ادامه داد كه: « آنچه ما انجام داده ايم در جهت منافع كلي و مشتركمان بود و نتيجه آن بهترين پاداش ماست.»2

-------------------------------------------------

1- غلامرضا نجاتي، جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران و كودتاي 28 مرداد 1332، چاپ پنجم، تهران، شركت سهامي انتشار، 1368، ص 471.

2- همان، ص 474.