زنان در سفرنامه           

گذران اوقات زنان تهراني

فاطمه معزي

ياکوب ادوارد پولاک، پزشک آلماني از 1851 تا 1860 در ايران اقامت داشت و از 1855/1272 ق پس از مرگ دکتر کلوکه پزشک ناصرالدين شاه به عنوان پزشک شاه به دربار دعوت شد. حاصل اقامت او در ايران کتابي است به نام «ايران و ايرانيان» يا همان سفرنامه پولاک. او در اين سفرنامه با فصل بندي عناوين مختلف به موضوعاتي چون «خانه‌ها، شهرها، باغها، ...»، «لباس، زيب و زيور و سلاح»، و... است. زنان در سفرنامه وي در بخشهايي چون «لباس، زيب و زيور و سلاح» و «زندگي خانوادگي و فعاليت جنسي» حضور دارند که با جزئيات کامل به مباحث مورد نظر مي‌پردازد. موضوع منتخب براي اين شماره عناويني است که زنان را با آن مي خواندند و ديگري چگونگي گذران اوقات زنان از طبقات مختلف است.

«عنواني که به زن محترم مي دهند خانم است. زنهاي درجه دوم را بيگم يا باجي مي گويند. عنوان زنان از پايين ترين مرتبه و درجه ضعيفه است. عنوان بي بي به معني سرکار خانم سابقا سخت رواج داشته است اما فعلا استعمالي ندارد.

اشتغال زنان بر حسب مقام اجتماعي آنان و سکونتشان در شهر و روستا فرق مي کند. در طبقات  فقير کليه کارهاي منزل را انجام مي دهند، بقيه اوقات را به پشم ريسي مي پردازند. آنها دوک را زير بغل نگاه مي‌دارند و با رشته هاي پشم که رشته اند جوراب، فرش، و جل اسب مي بافند. زنان اعيان تقريبا تمام اوقات خود را به حمام رفتن، قليان کشيدن، ديد و بازديد، خوردن شيرينيهاي مختلف و ميوه هاي چربي دار از قبيل گردو و پسته و بادام، نوشيدن چاي و قهوه مي گذرانند. به ندرت ممکن است به خواندن کتاب يا نوشتن رقعه اي مشغول شوند. زن ايراني در خروج از منزل آزادي بسيار دارد. زنان طبقه متوسط يا حتي زنان محترم به صورت ناشناس به تنهايي به بازار و پيش طبيب مي روند و غيره؛ زنان بسيار ثروتمند با اسب و در معيت خدمه متعدد به ديد و بازديد مي روند؛ پشت سر آنها گيس سفيدشان سوار بر اسب است و خواجه يا يکي ديگر از نوکران عنان اسب را به دست دارد. رفتن به زيارت امام زاده ها يکي از سرگرميهاي مورد علاقه زنان است و البته خيلي مي شود که سواي زيارت به انجام دادن کارهاي عادي و دنيوي هم مي پردازند».¹      

________________________________

1. ياکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک «ايران و ايرانيان»، ترجمه کيکاوس جهانداري، تهران، خوارزمي، 1361، ص 159.