ايشان در بخش ديگري از بياناتشان خطاب به رهبران کشورهاي اسلامي تذکر داد تا از شرکت در اين جشن خودداري کنند و از رژيمي که با دولت غاصب اسرائيل روابط گسترده اي برقرار کرده است دوري جويند:

... به ممالک ديگر اسلام، به اينهايي که مي خواهند در اين جشن زهرماري شرکت کنند و در خون ملت ايران شرکت کنند، به اينها نوشته بشود که آقا نرويد در اين جشن، جشن کثيفي است، نرويد در اين جشن شايد تأثير کند. به اين ممالک اسلامي بگوييد که نرويد در اين جشني که اسرائيل دارد بساط جشنش را به پا مي کند يا درست مي کند کارشناسهاي اسرائيلي در اطراف شيراز دارند بساط جشن را درست مي کنند، در اين جشني که کارشناسهاي اسرائيلي دارند اين عمل را مي کنند نرويد.¹⁵

با تمام اين احوال جشنهاي 2500 ساله طبق برنامه‌هاي تنظيمي و تحت کارگرداني اسدالله علم وزير دربار در مهرماه 1350 «آن چنان که شاه آرزو داشت» برگزار شد.¹⁶ در حالي که حدود 37 رئيس کشور و 78 نخست وزير و وزير خارجه از گوشه و کنار جهان در آن شرکت کرده بودند. علم وزير دربار چند ماه پس از برگزاري اين جشنها در 28 فروردين 1352 ، ضمن اينکه از توانايي اش در برگزاري اين مراسم برخود مي باليد، مي نويسد:

«... فيلم جشنها را ديديم . همه ديپلماتهاي تازه از اينکه چنين تشکيلات بزرگي را که در آن واحد از سي و هفت رئيس کشور و 78 رئيس کميسيون که مقام آنها همه يا نخست وزير يا وزير خارجه بوده است پذيرايي کرده ام به من تبريک گفتند و باور نمي کردند چنين واقعه اي ممکن است اتفاق افتاده باشد».¹⁷

به رغم تمام اسرافکاريها و برنامه ريزيها و به قول معروف شکوه و جلالي که در برگزاري جشنهاي 2500 ساله به کار گرفته شد، نتايج و پيامدهايي را که رژيم آرزومند برآورده شدن آن بود ببار نيامد و به جاي تکريم رژيم ، اعتراضات و انتقادات تمسخر آميز و نکوهش گرانه به سوي آن سرازير شد. از جمله جرج بال آمريکايي که در مراسم تاجگذاري شاه در سال 1346 حضور داشت ضمن مقايسه آن با جشن 2500 ساله نوشت:

« پسر يک قزاق خود را پادشاه کشوري مي شمرد که سالانه مردمش 250 دلار درآمد سرانه دارند ولي دم از مدرن کردن کشور خود هم مي زد. خيال مي کنم که مراسم مشابهي در چهارسال بعد ، از اين هم نامطلوب تر بود که 120 ميليون دلار براي انجام مراسم پرشکوه تخت جمشيد خرج شد».¹⁸

انتقادات پرسشگرانه و شماتت آميز درباره برگزاري جشنهاي 2500 ساله تا آن حد گسترده شد که علم وزير دربار و رئيس برگزار کننده آن جشنها در مقام دفاع برآمد و آن را امري ضروري و لازم شمرد . ازجمله در تاريخ 27 دي 1350 طي مصاحبه اي در اين باره اظهار داشت:

« کشورهاي ديگر هر کدام ده سال و پنجاه سال و بالاخره صد سال و دويست سال سابقه استقلال دارند ببينيد چه غوغايي در دنيا کرده اند، ما که دو هزار و پانصد سال سابقه افتخار داريم چرا از اين افتخارات تاريخي بزرگ تجليل نکنيم. عظمت اين جشن آنقدر هست که اگر ما ملت فقيري هم بوديم، اگر ملت بي چيزي هم بوديم و اگر اين همه معتقدات هم نداشتيم بازهم کاملاً بجا بود که فرش و لحاف زندگيمان را بفروشيم و اين جشن را برگزار کنيم».¹⁹

اسدالله علم در جايي ديگر در پاسخ به اعتراضاتي که نسبت به هزينه هاي سرسام آور جشنهاي 2500 ساله در شرايط فقر شديد مردم کشور، ابراز مي شد، تا جايي که حتي برخي هزينه اين جشنها را خيلي بيشتر از رقم اعلام شده و تا سقف 500 ميليون دلار حدس مي زدند، اظهار داشت:«برگزاري جشنهاي 2500 ساله را نمي توان با پول سنجيد».²⁰

اسدالله علم در جايي ديگر اعتراض کساني را که اعتقاد داشتند برگزاري جشنهاي 2500 ساله باعث فقر بيشتر مردم شده است و عامه مردم از برگزاري اين جشنها ناراضي بوده اند غير واقعي خواند و گفت:

«از پولي که مردم با طيب خاطر براي برگزاري اين آئين با شکوه پرداخته بودند مبلغي هم اضافه آمد که اعليحضرت همايوني امر فرمودند آن را صرف ساختن يک مسجد بزرگ و با شکوه اسلامي بکنيم».²¹

اين گفته علم هيچگونه پايه درستي نداشت و بر اساس اسناد و گزارشهاي به جاي مانده پس از برگزاري جشنهاي مذکور دولت در پرداخت بخش قابل توجهي از بدهيهاي خود، که حاصل اسراف کاريهاي دوران برگزاري اين مراسم بود، با مشکل جدي رو به رو شد.²²

پس از برگزاري جشنهاي 2500 ساله شاهنشاهي ايران در 20 مهر 1350 علم وزير دربار با مشاورت شاه ترتيبي اتخاذ کرد که همه ساله در سالروز برگزاري اين جشن مراسم يادبودي در تخت جمشيد و ساير نقاط کشور برپا شود و ياد آن مراسم براي هميشه زنده بماند. در صورتجلسه اي که در روز يکشنبه 9 مهرماه 1351 از مذاکرات علم با دست اندرکاران برگزاري جشن 2500 ساله شاهنشاهي تهيه شده است در اين باره آمده است:

«... جناب آقاي علم فرمودند بر حسب اوامر شاهنشاه آريامهر مقرر است که هر ساله در روز بيستم مهرماه مقارن با سالروز شروع مراسم جشن دو هزار و پانصدمين سال بنيانگذاري شاهنشاهي ايران مراسمي براي بزرگداشت کوروش و همچنين تجديد خاطره جشن شاهنشاهي در سراسر کشور برگزار شود...».²³

بدين ترتيب پس از برگزاري جشنهاي 2500 در سالهاي پاياني عمر رژيم پهلوي همه ساله جشنهاي يادبود مراسم فوق با کارگرداني اسدالله علم وزير دربار برگزار مي شد. اما اين ياد بود چنانکه مد نظر رژيم بود چندان طولاني نشد . بالاخص اينکه پس از برگزاري جشن در سال 1350 مخالفان جدي رژيم بار ديگر در حال تجديد قوا و زمينه سازي براي نبردي ديگر، که اتفاقاً سرنوشت ساز هم بود، برآمده بودند. چنان که حضرت امام خميني نيز در 23 شهريور 1352 ضمن اعتراض به برپايي مراسم سالانه ياد بود جشنهاي 2500 ساله خاطر نشان ساختند:

به اين مردم که آتش جنگ بين مسلمين و کفار صهيونيست شعله ور است و ملت اسلام براي احقاق حق خود از اسرائيل غاصب جان برکف نهاده در ميدانهاي نبرد فداکاري مي کنند به امر شاه دولت ايران به مناسبت سالروز جشن دو هزارو پانصد ساله در سراسر کشور جشن به پا کرده است، جشن براي شاهان خونخواري که نمونه آن امروز مشهود است. مسلمين براي مجد و عظمت اسلام و آزادي فلسطين در خاک و خون مي‌غلطند ولي شاه ايران براي رژيم مبتذل شاهنشاهي جشن و سرور به پا مي کند.²⁴

صفحه 1

صفحه 2

___________________________________________

1.  بزم اهريمن: برگزاري جشنهاي دو هزاروپانصدساله شاهنشاهي به روايت اسناد ساواک و دربار، جلد اول، چاپ اول، تهران، مرکز بررسي اسناد تاريخي، 1377، صص 24-27.

2. جواد بوشهري (اميرهمايون)، «جشنهاي 25 قرن شاهنشاهي ايران»، سالنامه دنيا، س 24، 1347، ص323- 324.

3.  اسدالله علم، يادداشتهاي علم، جلد سوم، چاپ اول، تهران، کتابسرا، 1377، ص 27.

4.سينتيا هلمز، خاطرات همسر سفير، ترجمة اسماعيل زند، چاپ اول ، تهران، البرز، 1370 ، ص 79.

5. مرکز اسناد موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، سند : 2-19-121-ش .

06. همان ، سندهاي: 75- 67-121- ش و 85-83-121 –ش و 86 -83-121 –ش و 87 – 83-121 –ش و 72 -31-127 – ش و 73 -31-127 –ش .

7. سالنامه دنيا، س بيست و چهارم، 1347، ص 232.

8. مرکز اسناد مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، سندهاي: 91- 1-2-717 – الف و 92 -1-171– لف.  

9. همان، سند : 95-1-2-171 – الف .

10. اسداله علم، گفت و گوهاي من با شاه، جلد اول، چاپ اول، تهران، طرح نو، 1371، ص 224.  

11. احسان نراقي، از کاخ شاه تا زندان اوين، ترجمه سعيد آذري، چاپ اول ، تهران، رسا، 1377 ، صص 116 -117.

12. اسدالله علم، گفتگوهاي من با شاه، جلد اول، ص 260.

13. مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، سند: 6ـ326ـ794ـ ع.

14. امام خميني (ره)، صحيفه نور، ج اول، چاپ اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1361، ص167-168 .

15. همان، ص 172.

16. اسدالله علم، يادداشتهاي علم، جلد اول، چاپ اول، تهران، کتابسرا، 1377، ص 56.  

17. همان، جلد سوم، صص 19-20.

18. مصطفي الموتي، ايران در عصر پهلوي، جلد دوم، چاپ اول، لندن، انتشارات پکا، 1368 ش/ 1990 م، ص 141.

19. روزنامه اطلاعات، 27 دي 1350.

20. امام خميني (ره)، کوثر: مجموعه سخنرانيهاي حضرت امام خميني (س) ، جلد اول، چاپ دوم ، تهران، موسسه تنظيم ونشر آثار امام خميني (س)، ص 239.

21. همان، صص 269- 270.

22. مرکز اسناد مؤسسه مطالعات تاريخ معاصرايران، سندهاي 3-22-121-ش و 4-27-121 –ش .

23. حميد روحاني، نهضت امام خميني، جلد سوم، چاپ اول، تهران مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1374 صص 977-979 .

24. امام خميني (ره)، صحيفه نور، جلد اول، ص 206.