اسدالله علم از سالها قبل، هنگامي که نخست وزير بود، در رأي زني اش با کارشناسان اسرائيلي به دور از حوزه کاري شوراي مرکزي جشنهاي 2500 ساله، که آن موقع رياستش بر عهده سناتور جواد بوشهري بود، طرحهايي براي کيفيت و چگونگي برگزاري اين جشنها در دست تهيه داشت. اين امر هنگامي صورت جدي تري به خود گرفت که اسدالله علم در دوران نخست وزيري اش از دولت اسرائيل تقاضا کرد جهت گسترش صنعت توريسم و گردشگري و جهانگردي در ايران طرحي در اختيار وي قرار دهند. دولت اسرائيل اين تقاضاي علم را پذيرفت و به دنبال آن «تدي کولک» (Teday Kollek) رئيس اتحاديه توريستي دولت اسرائيل و شهردار بعدي اورشليم به رياست ميسيون برنامه ريزي برگزيده شد. کولک توصيه کرد که ضمن تأسيس هتلها، جاده هاي جديد و وسايل نقليه مدرن در تخت جمشيد، ايران بايد واقعه مهمي برپا کند تاخارجيان را به اين تسهيلات جهانگردي جديد جلب کند. ]کولک[ بعدها اعتراف کرد که هرگز تصور نمي کرد اسراف کاري که در جشنهاي بيست و پنجمين قرن بنيانگذاري امپراتوري ايران پيش آمد همان است که او توصيه کرد.⁴

هر چند بر خلاف تصور کولک ايده برگزاري جشنهاي 2500 ساله حدود چهار ــ پنج سال قبل از توصيه وي توسط ديگران طرح ريزي شده بود، اما طرحهاي عملي و راهنماييهاي وي به علم، که بعدها رياست برگزاري اين جشنها را بر عهده گرفت، بدون ترديد در کيفيت برگزاري اين جشنها اثر بخش بوده است. در همان دوره نخست وزيري علم از طرف شوراي مرکزي جشنهاي 2500 ساله از وي خواسته شده بود تا جهت تأمين اعتبار اجراي طرحهاي در دست اقدام مبلغ 200 ميليون ريال در اختيار آن شورا قرار دهد. اما صفي اصفيا مدير عامل سازمان برنامه دولت علم پرداخت اين مبلغ را غير مقدور دانسته بود. با اين حال شاه از وزير دربار وقت حسين علاء خواسته بود به علم تذکر دهد که «دولت فکري براي اجراي برنامه جشنهاي 2500 ساله بنمايد».⁵

در دوران رياست علم بر شوراي مرکزي جشنهاي 2500 ساله اقدامات تبليغي در پيرامون اين جشنها با سرعت بيشتري ادامه يافت و با همکاري مراکز دانشگاهي داخلي و خارجي و اساتيد دانشگاه و نويسندگان و مورخان، کتب، مقالات و گفتارهاي متعددي درباره نظام شاهنشاهي ايران و نقش سلسلة پهلوي در توسعه همه جانبه کشور ]![ و نظاير آن چاپ و منتشر شد.⁶

از مسائل مهمي که از همان آغاز تصميم به برگزاري اين جشنها رژيم پهلوي با آن رو به رو شد اعتراضات و انتقادات افکار عمومي داخلي و خارجي بود. چه از يک سو صرف برگزاري اين مراسم را به لحاظ تاريخي و فرهنگي امري منطقي نمي دانستند و در شرايطي که رژيم با مشکلات عديده سياسي و اقتصادي روبه رو بود و عامه مردم کشور نيز به اين امر تمايلي نداشتند فکري کودکانه و حتي احمقانه مي شمردند. به همين ديل رژيم از همان آغاز سعي داشت برگزاري اين جشن را امري ملي و همگاني و مربوط به تمام اقشار مردم کشور قلمداد کند تا از اين طريق از يک سو افکار عمومي را براي همراهي با اين برنامه آماده نمايد و از سوي ديگر اذهان عمومي جهان را بر له خود برگرداند . از جمله شاه در  9 بهمن 1339 در توجيه اين طرح در دست اقدام چنين اظهار داشت:

«فراموش نکنيد که اين جشن فقط يک جشن شاهنشاهي و دولتي نيست بلکه جشني متعلق به تمام ملت ايران و همه تاريخ و مفاخر ايران است و بنابراين بايد امکان کامل داده شود که عموم طبقات مردم دراين جشن ملي خود و در تجليل از تاريخ و تمدن پرافتخار کشور خويش شرکت جويند».⁷

از ديگر مشکلات رژيم در برگزاري اين جشن مسئله هزينه هاي سرسام آور آن بود که با توجه به درآمدهاي آن روز دولت معضلي بزرگ محسوب مي شد. با توجه به اسناد و مدارک بر جاي مانده برگزاري جشنهاي 2500 ساله در سال 1350 بين 120 تا 150 ميليون دلار هزينه در بر داشته است؛ و هرگاه در نظر بگيريم که با توجه به قيمت 8/1 تا 2 دلاري نفت در هر بشکه در اواخر دهة 1340درآمدهاي ارزي حاصله از فروش نفت به زحمت به 000/000/500/1 دلار بالغ مي شد، صرف حدود ده درصد کل اعتبارات ارزي کشــــور در عرض يک سال براي هزينه هاي جشن 2500 ساله براي رژيم بسيار سنگين می نمود. به همين دليل بود که اسدالله علم از همان اوايل رياستش بر شوراي مرکزي جشنهاي 2500 ساله تدابير گسترده تري را به مورد اجرا گذاشت تا بتواند هزينه اين جشنها را از کانالهاي فرعي تر نظير هزينه ها و اعتبارات ثابت و سالانه وزارتخانه ها و دواير دولتي و نظاير آن تأمين کند. گو اينکه اين همه کمبود اعتبار مانع از اين نمي شد که وي در هرچه به اصطلاح با شکوه تر برگزار کردن اين جشنها نهايت اسراف کاري را انجام دهد.

اسدالله علم وزير دربار و رئيس شوراي برگزاري جشنهاي 2500 ساله در 30 آذر 1348 در پاسخ جواد بوشهري که از وي خواسته بود براي هرچه باشکوه تر برگزار شدن اين جشنها اعتبارات لازم را تأمين و در اختيار دستگاههاي مختلف دولتي نظير وزارتخانه ها، دواير دولتي، نيروهاي انتظامي و ... قرار دهد اظهار داشت:

خواهشمندم به طور کلي به سازمانها و ساير وزارتخانه ها و سازمانهاي دولتي بخشنامه فرمايند که اين يک جشن ملي مي باشد و وظيفه هر فردي ايجاب مي‌کند که هر چه مي‌توانند به برگزاري جشنهاي 2500 شاهنشاهي ايران کمک کنند، نه آنکه منتظر باشند که جنابعالي براي هر سازماني که وظيفه دار اجـــــراي برنامه اي مي باشد تأمين بودجه بفرمائيد. بلکه تمام سازمانهاي دولتي و غير دولتي که به هر عنوان طبق برنامه تنظيمي وظايفي در برگزاري جشن بر عهده دارند بايد بودجه آن را از حالا از محل صرفه جوييهاي سازمان خودشان يا به هر طريقي ديگر که تعهد اضافي براي دولت فراهم نکند تأمين نمايند.... خواهشمندم به کليه سازمانهاي دولتي که طبق برنامه تنظيمي در جشن شاهنشاهي هر کدام وظايفي دارند مدلول اين نامه را اطلاع فرمايند تا هم تکليف آنها براي يک مرتبه روشن و هم از مکاتبات مکرر جلوگيري شود.⁸

اسدالله علم طي نامه اي مشابه به معاونش امير متقي نيز دستور داد به تمام وزارتخانه ها و سازمانها و دواير دولتي و غيره اخطار داده شود تا از درخواست اعتبار اضافي براي شرکت در مراسم جشنهاي 2500 ساله اجتناب ورزند و فقط از طريق صرفه جويي در هزينه‌هاي جاري خود به اين مهم بپردازند.⁹

به رغم اين صرفه جوييها علم ترتيباتي فراهم آورد تا تدارکات بلافصل جشنها به بهترين وجه تأمين و تهيه شود. در همين رابطه مدرن ترين وسايل تزئيناتي و پذيرايي از کشورهاي خارجي به خصوص فرانسه خريداري و به محل برگزاري جشنها منتقل شد و ساير وسايل و ترتيبات لازم هم به همين صورت انجام گرفت. از جمله هزينه هايي که علم براي خريد و نصب چادرها در تخت جمشيد در نظر گرفته بود به حدي سرسام آور مي نمود که حتي شخص شاه نيز آن را زايد دانست و از علم خواست ترتيبي براي کم کـــردن هزينه هاي آن اتخاذ کند:

«... با چانه زدن فراوان سرانجام شاه را وادار کردم با چادرهايي که قرار است محل برگزاري جشنهاي تخت جمشيد به مناسب دو هزار و پانصدمين سال شاهنشاهي در ايران است موافقت کند . در وهلة اول از بهاي هنگفت آنها ناراضي بود. سرانجام توافق کرديم که هزينه و اندازه چادرها را به يک چهارم اندازه اوليه کاهش بدهيم».¹⁰

اسراف کاريها و ولخرجيهاي سرسام آوري که اسدالله علم جهت هر چه پر زرق و برق تر کردن اين جشنها انجام مي داد به قدري زياد بود که حتي باعث شد فرح پهلوي هم بدان اعتراض کند. اما علم که از اين انتقادات فرح بر خود عصباني شده بود از وي نزد شاه شکايت برد و حتي اظهار داشت که هرگاه دامنه اين انتقادات بيش از اين ادامه يابد از رياست برگزاري اين جشنها استعفا خواهد داد. احسان نراقي که خود از مشاوران شاه بود و در ضمن روابط نزديکي هم با فرح داشت در اين باره مي نويسد:

يک سال قبل از جشنهاي پرشکوه و جلال تخت جمشيد که در سال 1350 مخارج به آن سرسام آوري را که مي دانيم موجب گرديد، فرح طي يک ملاقات خصوصي به من گفت که به هيچ وجه نمي فهمــــد طرحهاي به اين پر خرجي چه سودي دارند. بعدها من فهميدم که او با برپايي اين جشنها به گونه اي مخالفت مي کرد که حتي وزير دربار يعني علم مرد مورد اعتماد اعليحضرت به منظور اعتراض به انتقادهاي پي در پي شهبانو استعفاي خود را به شاه تقديم کرده بود. اين استعفا مورد قبول شاه واقع نشد و بالاخره جشنها مطابق برنامه پيش بيني شده برگزار شدند.¹¹

خود اسدالله علم هم درنوشته هايش به اين دخالتهاي فرح در کار چگونگي برگزاري جشنهاي 2500 ساله اشاره کرده و از اينکه فرح قصد داشته است به نوعي در امور دخالت کرده و محدوديتهايي بر سر برنامه‌هاي وي به وجود بياورد سخت ناراحت و از او نزد شاه شکايت مي کند و رضايت شاه را جهت جلوگيري از نفوذ گسترده فرح و اطرافيانش در چگونگي اجراي اين برنامه ها جلب مي کند. علم در 7 شهريور 1349 در اين باره مي‌نويسد:

«شهبانو ترديد دارد که ما قابليت برگزاري جشنهاي دو هزار و پانصدمين سال شاهنشاهي ايران را داشته باشيم. او مايل است خودش شخصاً در برنامه‌ها دخالت کند، ولي به شاه گفتم که اين امر بي خطر نيست. گفتم ترديدي نيست که ايشان بايد نگران باشند. ولي تمنا دارم ترتيبي اتخاذ کنند که هر کاري مي‌خواهند بکنند از طريق من باشد. من ادعا نمي‌کنم که از همکاران ديگر بهتر کار مي‌کنم ولي آشپز که دو تا شد تکليف آش معلوم است، اطرافيان ملکه آدمهاي بي آزاري نيستند. شاه صد در صد موافق بود».¹²

اسدالله علم جهت توجيه اقدامات اسرافکارانه خود در جريان برگزاري جشنهاي 2500 ساله به نشريات طرفدار خود دستور داد تا مقالات و گفتارهايي در دفاع از اين جشنها و هزینه های آن بنویسند و لزوم برگزاری هر چه به اصطلاح باشکوه تر و پر زرق و برق تر آن را به اذهان عمومي القاء و گوشزد نمايند. براي نمونه مدير مجلۀ خواندنيها مدت کوتاهي پس از برگزاري جشنهاي 2500 ساله در 30 مهر 1350 در اين باره خطاب به اسدالله علم مي‌نويسد:

دوست بزرگوار ــ ضمن عرض شادباش به مناسبتهاي مختلف به جنابعالي و همه ايرانيان به ويژه شاه پرستان ــ همراه اين نامه مقاله اي درباره چهارم آبان نوشته ام که به نظر خودم فوق العاده مي‌باشد. مقاله اي هم در دفاع از هزينه جشنها در شماره فردا چاپ شده که نمونه اش را تقديم مي‌‌کنم. به طوري که مي دانيد 25 شماره تمام در مدت سه ماه خواندنيها به مناسبت جشنها شماره‌هاي مخصوص انتشار داده و در اين مورد تا اندازه اي دين خود را نسبت به کشورش ادا کرد. نسبت به شاهنشاه که قادر به ادا نيست  آن را خدا بايد ادا کند که مي‌کند... اکنون نوبت مولاست که دست بندۀ خود را بگيرد و او را نجات دهد...¹³

از سوي مخالفان داخلي رژيم پهلوي بيشترين مخالفت و اعتراض نسبت به برگزاري جشنهاي 2500 ساله توسط آيت الله امام خميني صورت گرفت. ايشان به ويژه به هزينه سرسام آوري که براي برگزاري این جشن تدارک ديده شده بود سخت حمله کرد و از اينکه حکومت در شرايط نبرد جهان اسلام با اسرائيل از کارشناسان اين کشور جهت هر چه بهتر برگزار شدن اين جشنها ياري طلبيده است آن را سخت به باد انتقاد گرفت. در بخشي از سخنان اعتراض‌آميز ايشان که در 6 خرداد 1350 اظهار داشته اند، آمده است:

... از تهران به من نوشته اند که در بلوچستان و سيستان و اطراف خراسان آنجا يک قحطي و گرسنگي شده است که مردم هجوم آوردند به شهرهاي بزرگ و از گرسنگي نه حيواناتي دارند و نه حيوان خويش را مي توانند ذبح کنند و از گرسنگي اينطور هستند. اطراف مملکت ايران در اين مصيب گرفتار هستند و ميليونها تومان خرج جشن شاهنشاهي مي شود از قراري که يک جايي نوشته بود براي جشن خود تهران 80 ميليون تومان اختصاص داده شده است... کارشناسهاي اسرائيلي براي اين تشريفات دعوت شده اند... کارشناسهاي اسرائيلي مشغول به پا داشتن اين جشن هستند و اين تشريفات را آنها دارند درست مي کنند. اين اسرائيلي که دشمن اسلام است و الآن در حال جنگ با اسلام است.¹⁴

صفحه 1

صفحه 3