زنان فاضل

آفاق‌الدوله (تاجماه خانم)

از نخستين زنان و احتمالا اولين خانمي است كه در ايران در دوره قاجار به ترجمه كتاب روي آورد. وي نمايشنامه نادرشاه از نريمان نريمانف را از تركي به فارسي برگرداند و در تاريخ 1324هـ.ق منتشر ساخت. از تاجماه غير از اين نمايشنامه مجموعه‌اي از نامه‌ها، شعر و كتابي به نام صحت مظفري به جاي مانده است.

او در ابتداي ترجمه نمايشنامه، خود را چنين معرفي مي كند: "كمينه تاجماه آفاق‌الدوله همشيره آقا اسماعيل آجودانباشي و عيال فتح‌الله ارفع‌السلطنه طالشي."

تاجماه فرزند علي‌اكبر خان آجودانباشي اهل زنجان، يكي از نظاميان قاجاري بود. اسماعيل خان آجودانباشي برادرش از مخالفين مشروطه بود كه از محمدعلي شاه حمايت مي كرد.

همسر تاجماه، ارفع‌السلطنه از خانهاي طالش بود. آفاق‌الدوله بعد از جريانات مشروطه، و هجوم مردم طالش به دستگاه حكومتي خان هاي ستمگر طالش، از وي جدا شده و سال ها براي احقاق حقوق خود تلاش نمود. بخشي از دستنوشته‌ها و نامه‌هايي كه از وي باقي مانده، حكايت از اين تلاش و خشم دارد. اين دستنوشته‌ها به همراه اشعاري كه از وي باقي مانده است. در مجموعه‌اي با عنوان ديوان اشعار مجموعه تاجماه در كتابخانه مركزي دانشگاه تهران نگهداري مي‌شود.

عكس تزييني است

 

ام سلمه (رابعه ثاني، رابعه جيلانيه، رابعه گيلاني)

از زنان عارف زمان سلطنت محمدشاه قاجار است. اعتمادالسلطنه در كتاب خيرات حسان درباره او چنين آورده است: "از عارفات معروفه سلطنت محمدشاه قاجار انارالله برهانه بوده. نام اصلي‌اش حاجيه ام سلمه خانم است. بنت حاج ميرزا محمد رشتي از كبراء وزراء گيلان، زوجه حاچ ميراسماعيل رشتي از مشاهير اعيان آن سامان زماني كه مرشد كامل و سالك واصل حاج ميرجعفر كبودراهنگي (مجذوبعلي شاه) به گيلان رفته مشغول موعظت و هدايت بود، از استماع كلمات عاليه و مواعظ شافيه، ذوقي در خاطر مستعد آن صالحه به هم رسيد كه سپس وقت شريف و عمر عزير را همي به تصفيه قلب و تهذيب اخلاق گذراند و از بزرگان عصر صحبت عارف رباني و حكيم صمداني حاج موسي رضا الهمداني اعلي الله مقامه دريافت و از آن بزرگوار به نصيب ذكر دوام نايل شد ...".

هنگامي كه محمدشاه قاجار كه خود نيز گرايش صوفيانه داشت وصف مقامات او را شنيد و از ذوق و استعداد و سخنوري وي آگاه شد، او را رابعه ثانيه ملقب ساخته و براي ارشاد مردم كرمان بدان سو مأمور نمود.

ام سلمه زني خير و نيك‌انديش بود. اهتمام به ساخت چند بنا را به وي نسبت مي‌دهند از جمله ساخت مقبره باشكوهي براي حاج آقا رضا همداني كه در 1245هـ. ق در كرمان درگذشته بود و ديگري ساخت گنبدي براي مزار مشتاقعلي شاه. وي موقوفاتي نيز از خود به جاي گذاشته است. از جمله ششدانگ روستاي خاجان رشت و ششدانگ روستاي سوقه رشت و سه دانگ يك باب تيمچه مشهور به نام همسر وي در راسته بازار رشت و ششدانگ روستاي نارنج گل با تمام باغ‌ها و تاكستان‌ها. وي همچنين صاحب خطي نيكو بود.

ام سلمه در 1280هـ. ق در شهر قم وفات يافته و همانجا مدفون شد.

عكس تزييني است

 

صفحه اول