نیلوفر کسري

محمدرضا پهلوي که پس از کودتاي 28 مرداد 1332 ش دوران حکومت استبداد مطلقه خود را آغاز کرده بود و با در دست گرفتن کليه نهادها و مراجع قضايي و سياسي کشور به قدرت مطلقه بدل شده بود، سعي داشت با بر مسند نشاندن نخست‌وزيران بله قربان‌گوي و غلامان حلقه بگوش اقتدار خود را حفظ کند. به همين منظور منوچهر اقبال به صدارت رسيد تا راه را براي رسيدن به مطامع او باز کند. درست در زماني که شاه مي‌کوشيد در چشم رهبران امريکا مهم ترين رهبر کشورهاي وابسته به امريکا در منطقه شود، دولت اقبال غلام جان نثارش با بزرگترين مسائل اقتصادي رو به رو شده و به نوعي در برابر بحران ناشي از تورم، بيکاري، فقر و گراني عاجز مانده بود.

با پايان يافتن مجلس نوزدهم، انتخابات جديد مي توانست عاملي باشد که مردم طبقات پايين بتوانند نظريات و مخالفتهاي خود را دربارة دولت عنوان کنند. علي الخصوص اين که اين انتخابات دقيقاً همزمان با انتخابات رياست جمهوري امريکا بود و شاه مي‌خواست¹ جهت وجيه‌المله نشان دادن خود، با دادن آزادي نسبي به انتخابات، حکومت خود را پيشرفته نشان دهد و خود را از اتهامات مخالفان دور سازد. او از اسدالله علم و منوچهر اقبال خواست به تاسيس دو حزب دولتي مردم و مليون به رهبري اقبال و علم بپردازند. در نزديکي انتخابات تاسيس و تشکيل يک حزب سوم مورد توجه قرار گرفت.

البته مسئله تشکيل حزب سوم با استقبال اسدالله علم رو به رو نشد و با تمهيداتي سعي کرد اميني را کانديداي حزب مردم براي احراز پست نخست‌وزيري معرفي کند. ²ولي علي اميني که به حمايت امريکا دلگرم و مطئمن بود، نيازي به حمايت علم و حزب مردم نداشت. او در ديدار با شاه شخصاً درخواست تأسيس حزب سوم را مطرح ساخت. و به محض اعلام راه اندازي سيستم چند حزبي در ايران که از طريق پيام نوروزي شاه در سال 1336 ش انجام شد، به تأسيس حزب پرداخت. و افراد مستقلي چون جعفر بهبهاني فرزند آيت الله بهبهاني، محمد درخشش رئيس جامعه ليسانسيه هاي دانشسراي عالي و ارسلان خلعتبري وکيل دادگستري و عده اي ديگر در انتخابات دور هم جمع کرد و حزبي به نام منفردين تشکيل داد. ³

اين حزب جديد خيلي زود با ايجاد « کانون مطبوعات » با کليه نشريات و روزنامه هاي روز ارتباط پيدا کرد و خيلي سريعتر از دو حزب قبلي به انتشار عقايد خويش پرداخت به طوري که هر روزه عکسها و سخنرانيهاي نمايندگان منفردين در نشريات به چاپ مي رسيد. اندکي بعد در همين نشريات با چاپ عکس و سخنرانيهاي علي اميني، او را به عنوان رهبر منفردين معرفي کردند. ⁴ 

اما فعاليتهاي گسترده اين حزب با وجود جلب عده اي از دانشجويان و معلمان و مربيان و ناراضيان جامعه با دخالت مستقيم دولت به حمايت در حزب مليون به رهبري منوچهر اقبال، به شکست انجاميد و حزب مليون با اکثريت آراء انتخابات دوره بيستم را برد.

دخالتهاي دولت در امر انتخابات، اعتراضات گسترده مردمي را پديد آورد و حتي رجال درباري چون علم به اين امر اعتراض کرد و تقاضاي انحلال انتخابات را نمود. «... حسين مکي دربارة اعمال نفوذي که دکتر اقبال در انتخابات تهران و شهرستانها خواهد کرد با آيت الله کاشاني صحبت کرد و اضافه کرد که دکتر اقبال به اين ليست کانديداهاي حزب مليون که معرفي کرده خواسته است شاهکاري زده و اين افراد را به مردم معرفي کند. اما در انتخابات اعمال نفوذ کرده و در شهرستانها صندوقها را به طور دلخواه پر خواهد کرد و آن را به حساب مردم خواهد گذاشت. آيت الله کاشاني در جواب اظهار داشت که، حتماً اين کار را دکتر اقبال با نظر شاه انجام داده است».⁵

علم در رقابت با اقبال در واکنش نسبت به انتخابات گفت: «ما دولت را ساقط مي کنيم شاهنشاه فقط شاه دکتر اقبال نيستند. شاه علم، شاه خلعتبري و شاه زندانيان هم هستند. اين دولت اصلاً برنامه اقتصادي ندارد ».  ⁶ اميني نيز در سخنرانيش گفت: « کساني که هوس زمامداري کرده اند، مرد کار نيستند. آنها چندين مرتبه امتحان داده اند حال مي خواهند مردم را فريب دهند. شاه ظل الله است. همه بايد از او اطاعت کنيم. اگر شاهنشاه نمي‌خواستند، تاکنون اين دولت را مرخص فرموده بودند يک عده که روزي به نوکري بيگانه افتخار مي کردند، حالا مي گويند توبه کرده اند. خاک به سر اينها، کساني که شبها عيش و نوش مي کنند، از نخست‌وزيرسحرخيز ناراحت هستند».⁷

فشارهاي داخلي و خارجي علي الخصوص درخواست علم مبني بر استعفا از رياست حزب مردم و انحلال حزب باعث شد که در نهايت شاه به برکناري دولت منوچهر اقبال و انحلال انتخابات مجلس بپردازد. ⁸

اما شاه بر خلاف نظر امريکاييان که با نخست‌وزيري اميني موافق بودند، چون از اميني هراس در دل داشت شريف امامي را به صدارت برگزيد. البته شريف امامي نيز با دادن قولهايي به امريکاييان نظر آنان را به خود جلب کرد. و انتخابات مجلس بيستم در زمستان سال 1339ش برگزار گرديد. وليکن اين انتخابات نيز در عمل هيچ تفاوتي با قبل نداشت و مقامات امريکايي که در طي مراحل انتخابات درگير رياست جمهوري خود بودند پس از اعلام اسامي انتخابات تهران صريحاً نارضايتي خود را در مورد نحوه انتخابات ايران به شاه اعلام کردند⁹ و انتخابات مذکور منحل اعلام شد.

________________________________

1 . حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ، ج2 ، ص 297 .

2. همان منبع ص 296 و ص 298-297 .

3 . باقر عاقلي، خاندانهاي حکومت گر، ص 175 .

4 . نخست‌وزيران ايران، ص 6-875.

5 . جواد منصوري: تاريخ قيام پانزده خرداد به روايت اسناد، تهران ، مرکز اسناد انقلاب اسلامي، چاپ اول . 1377 ، ص 61 .

6 . روزنامه اطلاعات، ش 10235 ، تاريخ 28 خرداد 1339 .

7 . روزنامه اطلاعات، ش 10235، تاريخ 28 خرداد 1339 .

8 . باقر عاقلي، نخست‌وزيران ايران، ص 6-875 .

9 . جواد منصوري، (پيشين)، ص 69.