مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

اکبر مشعوف

mashoof@www.iichs.org

محمدابراهيم امير تيمور، ملقب به سردار نصرت در سال 1273 شمسي در خراسان به دنيا آمد. اجداد امير تيمور رياست ايل تيموري و مسئوليت حفاظت سرحدات خراسان را بر عهده داشتند. پدر وي علي مردان‌خان تيموري ملقب به نصر‌الملک بود. ¹ امير تيمور در 18 ماهگي پدر و در سه سالگي مادر خود را از دست داد. مادر امير تيمور بي بي خورد صبيه ميرزا اسماعيل، مستوفي باخرز بود که در تاريخ 1301ق به عقد ازدواج عليمردان‌خان ــ پدر محمدابراهيم امير تيمور ــ درآمد و در سال 1322ق از دنيا رفت. ²

[27- 8188- الف]

امير تيمور در جواني

امير تيمور تحصيلات خود را از مدرسه رحيميه مشهد آغاز کرد و سپس در يکي از مدارس نظامي تحت رياست رضاقلي‌خان افشار (امجدالملک) و بعد از آن در مدرسه اقدسيه به ادامه تحصيل پرداخت. ³ پس از درگذشت برادرش نصرالملک در سال 1334ق به ضرب گلوله شوکت‌الدوله به جاي وي رئيس ايل تيموري شد.⁴

وي در سال 1296 ش با نير عظمي ازدواج کرد. شش دختر و يک پسر به نامهاي ناهيد، محمدرضا، جهان، پري، تيموردخت، افسانه و ژاله ثمره اين ازدواج بود. ناهيد فرزند ارشد امير تيمور با اسکندر ميرزا، رئيس جمهور اسبق پاکستان ازدواج کرد. ⁵

[2350- 11ع]

اسکندر ميرزا رئيس جمهور پاکستان و همسرش به اتفاق چند تن از مقامات ايراني و پاکستاني در يک مهماني

امير تيمور از سال 1296-1300 فرماندار قوچان بود. وي در سال 1304 به عضويت مجلس موسسان اول درآمد و در آن مجلس به نفع سلطنت پهلوي راي داد. امير تيمور در دوره ششم (1305) از حوزه تون، طبس و فردوس و در دوره‌هاي هفتم، هشتم و نهم (1307-1314) و چهاردهم و پانزدهم (1322-1328) نماينده مشهد در دوره‌هاي دوازدهم و سيزدهم (1318-1322) نماينده کاشمر در مجلس شوراي ملي بوده است. وي در کابينه‌هاي دکتر مصدق از 12 ارديبهشت تا 19 آذر 1330 وزير کار و از سه‌شنبه 5 آذر تا 27 آذر 1330 با حفظ سمت به جاي سرلشکر منصور مزيني به رياست شهرباني کشور منصوب شد و از 9 آذر 1330 تا شنبه 14 دي 1330 وزير کشور بود. ⁶ امير تيمور در انتخابات دوره هفدهم مجلس شوراي ملي با آيت‌الله کاشاني و دکتر مصدق بر سر انتخاب شمس‌الدين قنات‌آبادي از شاهرود اختلاف پيدا کرد و استعفا نمود. متن استعفاي وي به شرح زير است:

جناب آقاي دکتر محمد مصدق نخست‌وزير معظم ايران

به پاس همکاري و افتخاري که از حسن ظن و توجه جنابعالي از بدو تشکيل دولت داشته است صادقانه و صميمانه تا جايي که موجبات فراهم بوده است تمام وقت و سعي و هم بنده مصروف خدمتگزاري گرديده و وظايف خطير و مهمي را که در وزارت کار و سرپرستي اداره کل شهرباني و در وزارت کشور به عهده داشته‌ام شرافتمندانه انجام و به کشور و به اعليحضرت همايون شاهنشاهي و به جنابعالي خدمت و در اجراي منويات خير خواهانه و وطن‌پرستانه شما کوشيده‌ام. اکنون با تشکر از الطاف و محبتهايي که مبذول فرموده‌ايد و با اطمينان به اين که هرگز خاطرات خوش ايام خدمتگزاري را که زير نظر مستقيم مرد بزرگ و ميهن‌دوستي گذرانيده‌ام فراموش نخواهم نمود و پيوسته وفادار و حق‌شناس خواهم بود، اجازه مي‌خواهد استعفاء خود را از وزارت کار و وزارت کشور تقديم و اميد است با موافقتي که انتظار دارم بفرمائيد بر مراتب تشکر و امتنانم بيفزاييد. از خداوند متعال توفيق جنابعالي را در انجام خدمات ملي مسئلت و فرصت را براي تقديم و تجديد احترامات فائقه مغتنم مي‌شمارم.

وزير کار و کشور. امير تيمور

تهران عصر جمعه 13 دي ماه 1330 ^{7

[1429- 4ع]
دکتر محمد مصدق به هنگام ملاقات با محمدابراهيم امير تيمور وزير کار و سرلشکر احمد وثوق معاون وزارت دفاع ملي}

امير تيمور در دوره هجدهم (1332-1335) نماينده حوزه تون، طبس و فردوس در مجلس شوراي ملي بود و در جلسه پنجشنبه 29 مهرماه 1333 اين دوره هنگام بحث در مورد قرارداد کنسرسيوم معروف به قرارداد "اميني-پيچ" به همراه محمد درخشش، حايري‌زاده، شمس‌الدين قنات‌آبادي و مصطفي کاشاني به مخالفت با اين قرارداد پرداخت.

اميرتيمور در سال 1334 با افروز فرهود ازدواج کرد. دو پسر و دو دختر به نامهاي نصرالله متولد 1335، لاله متولد 1338، حميرا متولد 1339 و عليمردان متولد 1340 نتيجه اين ازدواج بود.

با شروع فعاليت مجدد جبهه‌ي ملي در تيرماه 1339 اسم امير تيمور نيز به عنوان عضو شوراي مرکزي جبهه ملي دوم آمده است. با برگزاري انتخابات فرمايشي دوره بيستم مجلس شوراي ملي، شوراي مرکزي جبهه ملي در 18 اسفند 1340 تشکيل جلسه داد و در اعلاميه‌اي به امضاء 28 نفر از جمله امير تيمور کلالي به نحوه برگزاري انتخابات به شدت اعتراض شد. "... مجلس کنوني و دولت متکي به آن غير قانوني است ...". در اواخر دي ماه 1340 دانشگاه تهران متشنج شد و جمعي از دانشجويان به وسيله نظاميان مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و تعدادي از سران جبهه ملي از جمله دکتر صديقي، دکتر سنجابي، دکتر آذر، مهندس حسيبي ، مهندس زيرک‌زاده و دکتر شمس‌الدين اميرعلايي دستگير و بازداشت شدند. در پي وقوع اين واقعه امير تيمور به همراه ساير اعضاي شوراي مرکزي جبهه ملي در نامه‌اي به دادستان کل ديوان عالي کشور به شدت به اتفاق رخ داده اعتراض نمودند و به تعطيل مشروطيت و سانسور مطبوعات و خودکامگي و استبداد دولت اشاره کردند.

از اين به بعد امير تيمور از سياست کناره گيري کرد و تا پايان عمر به املاک به ارث رسيده رسيدگي مي‌کرد.⁸ فقط در اواخر سال 1357 با تشديد تظاهرات انقلابي مردم مشهد، امير تيمور از سپهبد امير عزيزي استاندار وقت خراسان خواستار برخورد شديد با مردم انقلابي شد، وقتي از اين امر نتيجه‌اي نگرفت رهسپار تهران شد و در ديداري با شاه در دي ماه 1357 توصيه‌هايي جهت حفظ نظام شاهنشاهي ارائه نمود البته اين رهنمودها نتيجه‌اي نداشت و شاه چهار روز بعد کشور را براي هميشه ترک نمود.⁹

امير تيمور در سال 1358 به امريکا رفت و در کنار فرزندانش در جنوب کاليفرنيا زندگي کرد. وي در اواخر سال 1361 به ايران برگشت و در 22 بهمن 1366 در 93 سالگي درگذشت. ¹⁰

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. محمدابراهيم امير تيمور، خاطرات امير تيمور کلالي، رئيس ايل، وکيل مجلس، وزير کابينه مصدق، ويراستار حبيب لاجوردي (هاروارد: دانشگاه هاروارد، مرکز مطالعات خاورميانه، 1997م=1376)، ص1-2.

2. محمدابراهيم امير تيمور، ناگفته‌هايي از دولت دکتر مصدق، مقدمه، استنساخ و ملحقات مرتضي رسولي‌پور (تهران: موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، 1380)، ص10.

3. ابراهيم زنگنه قاسم‌آبادي، تاريخ و رجال شهرستان تايباد (مشهد: حافظ ابرو، 1388)، ص307.

4. محمود صارم درگزي، خاطرات ميرزا محمود صارم‌الملک درگزي، تصحيح، تعليق و تحشيه ابوطالب صارمي، علي کريميان (شيروان: شيلان، 1388)، ص411.

5. محمد ابراهيم امير تيمور، ناگفته‌هايي از دولت دکتر مصدق، ص11.

6. محمود صارم درگزي، ص412.

7. اسناد موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، شماره ثبت 12841پ.

8. محمد ابراهيم امير تيمور، ناگفته‌هايي از دولت دکتر مصدق، ص20-21.

9. محمد ابراهيم امير تيمور، خاطرات امير تيمور کلالي، رئيس ايل، وکيل مجلس، وزير کابينه مصدق، ص 94-95 و 140-145.

10. مهرانگيز دولتشاهي، خاطرات مهرانگيز دولتشاهي اولين و تنها سفير زن ايران (1354-1357) نماينده سه دوره مجلس شوراي ملي، مصاحبه کننده شاهرخ مسکوب (تهران: صفحه سفيد، 1390).