بهاره فزوني
Fozooni@www.iichs.org
سيگاري را با سيگار ديگر آتش ميزند و مي‌کشد؛ سپس ناتمام آن را زمين مي‌گذارد و سيگاري ديگر آتش ميزند.
جمال امامي فرزند ششم آيت‌‌الله حاجي امامي خويي (نماينده علماي آذربايجان در دوره اول مشروطيت)، دولتمرد ايراني؛ براي تحصيلات به اروپا رفت. پس از بازگشت به ايران در وزارت دارايي مشغول به کار شد. به نمايندگي مجلس انتخاب شد و به علت مخالفت با حزب توده جلب توجه نمود. با علي دشتي و ابراهيم خواجه نوري، حزب عدالت را تأسيس کرد و در کابينه هژير و ساعد به سمت وزير مشاور منصوب شد. مبارزات او در مجلس شانزدهم عليه محمد مصدق مشهور است. 1
جمال‌الدين امامي خويي (1281-1345هـ.ش.) در خوي متولد و پس از تحصيلات مقدماتي عازم اروپا شد و در بلژيک به تحصيل خود ادامه داد. پس از بازگشت به ايران وارد وزارت دارايي گرديد. مدتي هم در بانک رهني مشغول شد و آخرين سمت اداري او رياست اداره باربري داخلي بود.
در انتخابات دوره چهاردهم 1322هـ.ش. از طرف مردم خوي نماينده مجلس شوراي ملي گرديد و در اين مدت در مجلس ليدر جريان مرتبط با انگليس بود. به همراه دوستان خود از جمله سيد کاظم جليلي يزدي نماينده مردم يزد و حسام دولت آبادي جزء کارگردانهاي اصلي اکثريت در مجلس چهاردهم بوده است. با ايراد سخنراني و حمله به متفقين و مخالفت با حزب توده وجهه زيادي براي خود کسب کرد و از طرف حزب توده بعد از سيد ضياالدين طباطبايي به عنوان "مرتجع شماره دو " خوانده شد. امامي با همکاري علي دشتي و ابراهيم خواجه نوري، حزب عدالت را تأسيس نمود و پس از علي دشتي رهبري اين حزب را به عهده گرفت و موقعيت سياسي خوبي يافت. 2
جمال امامي مدتي با عنوان "حشرات الارض" از طرف قوام‌السلطنه به‌زندان افتاد. موقعي آزاد شد که فرقه دموکرات آذربايجان منحل شده بود، و چون سابقه مخالفت شديد با دستجات چپ داشت، در هيچ مورد از مخالفت دست برنمي‌داشت؛ پس از گذشت يکسال از زنداني شدن وي، به رفقا گفت: «گرچه سياست روز اقتضا مي‌کرد که ما به زندان افتيم ولي امروز خوشوقتيم که نظر ما تأمين شده است» يعني همه احزاب چپ به رحمت ايزدي پيوسته است. 3
امامي در اواخر حکومت رزم‌آرا از طرف شاه مأمور مذاکره با دکتر مصدق براي مسئوليت نخست وزيري گرديد؛ و در مجلس اعلام کرد : « دکتر مصدق طرف اعتماد ماست، زيرا وي برخلاف بسياري از سياستمداران ديگر از قديم‌ترين و متشخص‌ترين خانواده‌هاي ايران برخاسته است». 4 چند ماه پس از تشکيل دولت مصدق در رأس مخالفان او در مجلس قرار گرفت و نقش مهمي در سقوط دولت وي داشت.
در سال 1327هـ.ش. در کابينه عبدالحسين هژير به سمت وزارت مشاور منصوب شد، و اين مقام را در کابينه ساعد نيز عهده‌دار بود؛ در 1331هـ.ش. در کابينه احمد قوام وزير کشور و پس از کودتاي 28 مرداد 1332 در دوره دوم مجلس سنا (1332-1336هـ.ش.) از تهران انتخاب شد. 5
|
|
|
سپهبد فضل‌الله زاهدي نخست‌وزير، علي دشتي و جمال امامي خويي نمايندگان دوره دوم مجلس سنا، در باشگاه افسران
|
|
|
دوره شانزدهم مجلس شورا اوج فعاليت مجلس و مردم به منظور احقاق حق از شرکت نفت ايران ـ انگليس و ملي شدن صنعت نفت بود. شش نفر اول انتخابات تهران از اعضاي جبهه ملي بودند: دکتر محمد مصدق، دکتر مظفر بقايي، حسين مکي، حائري‌زاده، سيد ابوالقاسم کاشاني و عبدالقدير آزاد. امامي که نماينده مردم تهران در دوره شانزدهم مجلس شورا بود، در چند ماهه اخير اين دوره حملات شديدي به مصدق کرد و مدتي در مجلس متحصن بود، به اين عذر که تأمين ندارد، بدبختي امامي آن بود که همکارانشان اشخاص متجانس و خوشنام نبودند، بدين طريق حملات وي اثرات معکوسي داشت و دولت مصدق را بيشتر تقويت مي‌کرد. 6
در جلسه روز سه‌شنبه دوم مهرماه 1330مجلس، جمال امامي در باب اقدامات دولت دکتر مصدق و اين که ادامه اين رويه مملکت را به پرتگاه سقوط مي‌برد چنين گفت:
دکتر مصدق ما را مي‌ترساند که حريف قوي‌تر ما را خواهد بلعيد و عجب اينجا است که مي‌گويند و مي‌نويسند که دست حريفان در کار است و اين پيش‌آمد و اين تشنجات را هر دو حريف به‌وسيله حزب توده ايجاد مي‌کنند و با وجود اين حزب توده را آزاد گذاشته‌اند که هرکاري مي‌خواهد بکند و بر کشور مسلط بشود و وقتي ما مي‌آييم ، مي‌گوييم که دست اينها را ببريد و از دامن کشور کوتاه کنيد خودرا خادم و ما را خائن مي‌خوانند، ما هم تصديق مي‌کنيم که آنها خادم باشند تا هر دو دروغ گفته باشيم.
آقايان اين طرز مملکت‌داري نيست ما نفت و ثروت و مملکت را براي مردم مي‌خواهيم براي رفاه و آزادي خودمان مي‌خواهيم، اگر بنا باشد با اين وضعيت زندگي کنيم مرده‌شوي ببرد اين نفت را، اگر من بخواهم هر روز که از خانه‌ام بيرون مي‌آيم با مستحفظ بيرون بيايم اين زندگي نيست و اين طرز حکومت در زمان تصدي کسي است که چهل سال داد مشروطيت زده و چهل سال ما را فريب داده. 7
|
|
|
نمونه امضا
|
| |
در سالهاي 1336-1340 هر يک از رجال وابسته در انديشه تأسيس حزبي بر‌آمد و يا مدعي تشکيل کابينه شد، در سال 1337 جمال امامي و سيد ضياءالدين طباطبايي در مقابل دو حزب مليون و حزب مردم تأسيس حزب سومي را طراحي نمودند. برگزاري جلساتي با اسدالله رشيديان، سيد ضياءالدين طباطبايي و فتح‌اله فرود نمونه ديگري از اين تلاش و کوشش براي رسيدن به قدرت بود.
جمال امامي به سرويس اطلاعاتي انگلستان وابسته بود، به همين علت زماني که شاپور جي فعاليت خود را در ايران آغاز کرد، شبکه‌هاي جاسوسي متعدد اينتليجنس سرويس و سيا حضوري فعال داشتند که از ميان آنها بايد به شبکه رشيديان‌ها اشاره کرد که از اوايل سال 1940 اوايل جنگ جهاني دوم از مهم‌ترين عوامل بومي بريتانيا در ايران محسوب مي‌شدند. 8
در اواخر حکومت مصدق پرونده‌اي را برايش ساختند و متهم کردند بدون داشتن موجودي در بانک ملي مبلغي از حساب جاري خود برداشت کرده است. بازپرس دادسراي تهران احضارش کرد و قرار سنگيني براي او صادر کرد. روزي که به دادگستري احضارش کردند تظاهرات شديدي از سوي موافقان و مخالفان او در دادگستري صورت گرفت که منجر به تيراندازي و جرح عده زيادي شد. امامي به هنگام مرگ از مال دنيا چيز مهمي نداشت. 9
جمال امامي خويي از بهمن 1338 تا ارديبهشت 1343 سفير ايران در ايتاليا شد، در همين سمت بود که بيمار شد و در سال 1345 در پاريس درگذشت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. حسن انوري، فرهنگ اعلام سخن (تهران: سخن، ۱۳۸۷)، ج1، ص217.
2. ابراهيم زنگنه قاسم‌آبادي، مشاهير مدفون در حرم رضوي (مشهد: بنياد پژوهشهاي اسلامي، 1382)، ج 4، ص 55-54.
3. نصرالله شيفته، رجال بدون ماسک ايران: ۱۰۰ مرد شامل بيوگرافي يکصد نفر از رجال، نخست‌وزيران، وزيران... (تهران: [بي‌نا]، ۱۳۳۱-)، ص37-36.
4. غلامرضا طباطبايي مجد، نام‌آوران آذربايجان در سده چهاردهم (تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، ۱۳۹۰)، ص 74.
5. اميرعباس هويدا به روايت اسناد ساواک (تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسي اسناد تاريخي، 1382)، ج2، بخش 10، ص 84.
6. نصرالله شيفته، ص 37.
7. جمال امامي، نطق‌هاي جمال امامي در دوره شانزدهم مجلس شوراي ملي مستخرجه از صورت جلسات رسمي مجلس ([بي‌جا]: روزنامه سياسي فرمان، [1332])، ص161، 163.
8. جمال امامي به روايت اسناد ساواک (تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسي اسناد تاريخي، ۱۳۸۸)، ص بيست و چهار.
9. غلامرضا طباطبايي مجد، ص 78.
137
جمال‌الدين امامي خويي 
نسخه قابل چاپ
ارسال برای دوستان
- 