مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

» عناوین اخبار

ویژه دومین سالگرد درگذشت استاد دکتر علی ابوالحسنی

» موسی نجفی: هرگاه بیش از اندازه به غرب خوش‌بین بوده‌ایم، در شطرنج سیاست مات شدیم

» حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه : دغدغه مرحوم منذر قبل از تاریخ‎نگاری، چگونگی جمع اسلام و مدرنیته بود

» حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی : «منذر» اولین کسی بود که اثری مستقل در رد اتهامات شیخ فضل‌الله نوری نگاشت

» عدالت و انصاف مرحوم منذر درباره حسن تقی‌زاده از زبان محمد رجبی

» گفت وگوي موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران با همسر استاد علي ابوالحسني (منذر)

اسفند 1392دومین سالگرد مرحوم منذر

موسی نجفی: هرگاه بیش از اندازه به غرب خوش‌بین بوده‌ایم، در شطرنج سیاست مات شدیم

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دومین سالگرد درگذشت تاریخ‌پژوه فقید مرحوم علی ابوالحسنی(منذر) با عنوان «بیدارگر بصیر» با حضور حجج اسلام خسروشاهی و خسروپناه، محمد رجبی، موسی نجفی، موسی حقانی، محمدحسین دانایی، محمدرضا سنگری، خانواده مرحوم منذر و جمع کثیری از علاقه‌مندان آن مورخ و پژوهشگر فقید، به همت مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، امروز 5 اسفندماه در تالار اجتماعات حوزه هنری برگزار شد.

موسی نجفی، رئیس پژوهشکده فرهنگ، انقلاب و تمدن اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی دیگر سخنران این مراسم بود که طی سخنانی با اشاره به عبارتی از شهید مطهری گفت: هر چه در تاریخ عمیق‌تر بشویم سیاست روز را بهتر می‌شناسیم و بالعکس هر چه در مسائل روز عمیق‌تر بشویم تاریخ را بهتر می‌شناسیم. مرحوم منذر خطی را دنبال می‌کردند که از سویی از تاریخ شفاهی بوده و از سویی هم خطی از مرحوم آیت‌الله شیخ حسین لنکرانی گرفته بود.

وی افزود: مرحوم لنکرانی نفرت عجیبی نسبت به انگلستان داشت و در آثار مرحوم منذر هم این خط همچنان محفوظ مانده است. خطی به ظاهر ناهمگون که در آن برای نمونه ایشان از شیخ فضل‌الله نوری، مصدق، محمدمسعود و گاندی تجلیل می‌کند و در واقع رشته‌ای که اینان را به هم پیوند می‌دهد، جنبه ضدانگلیسی بودن همه آنهاست.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اضافه کرد: مطالعه آثار مرحوم منذر به انسان بصیرت تاریخی می‌دهد که مقدمه بصیرت سیاسی است و اگر این جریان‌شناسی نباشد، تاریخ صرفا قبرستان اسناد است و ندانستن این جریان‌شناسی ما را از محاوره عمیق با تاریخ محروم می‌کند.

مرحوم منذر اثری با عنوان «جهاد دفاعی و جنگ صلیبی ایران و روس تزاری» درباره جنگ ایران و روس دارد که جزء آثار اولیه ایشان است و ما با مطالعه آن و آشنایی با موضوعاتی چون قراردادهای ننگین گلستان، ترکمانچای و... مواضع علما و خیانات برخی شخصیت‌ها و موضوعات متعدد تاریخی دیگر، می‌توانیم وضعیت امروز خودمان مثلا در مذاکرات ژنو را بدون افراط و تفریط تحلیل کنیم.

نجفی تصریح کرد: یکی از نمونه‌های بارز در تطبیق وضعیت دیروز و امروز ما بحث راستی‌آزمایی است. روس و انگلیس و فرانسه و آمریکا این همه خیانت در حق ما کردند و باز امروز در مذاکرات ما را دروغگو و بی‌اعتماد خطاب می‌کنند؛ ما فقط کافی است دروغ‌های اینان را لیست کنیم و جلوشان بگذاریم تا روشن شود که راستی‌آزمایی از کدام سو باید صورت بگیرد.

وی خاطرنشان کرد: بحث دیگر عدم تعهد به پیمان است و تجربه تاریخی ثابت کرده که اگر اینها به ما نزدیک می‌شوند، ما را دوست ندارند و تنها به دنبال منافع خود هستند. همانگونه که در گذشته ما را وسیله‌ای برای حفظ منافع استعماری خود قرار داده بودند و می‌خواستند از طریق ایران منافع خود در هند و کمپانی هند شرقی را محافظت کنند، امروز هم به دنبال منافع خود هستند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: همچنین تجربه تاریخی نشان داده که هرگاه در صحنه شطرنج سیاست مات شده‌ایم، علت آن خوشبینی بیش از اندازه به غربی‌ها بوده است. نکته دیگر تهاجم فرهنگی بعد از تهاجم نظامی است. فتنه بابیت را تنها یک دهه بعد از تحمیل عهدنامه ترکمان‌چای در ایران ایجاد کردند و در زمانه ما نیز بعد از جنگ تحمیلی، انواع تهاجمات فرهنگی را تاکنون به این کشور اعمال کرده‌اند.

وی ایجاد منافع درازمدت، نامتوازن بودن در سود و زیان قراردادها و تحقیر ملی بعد از قراردادها را از دیگرموارد مشابه سیاست‌های دیروز و امروز غربی‌ها نسبت به ایران برشمرد و گفت: در گذشته نیز بعد از عقد قراردادها ملت ما را تحقیر می‌کردند، تا آنجا که ملت این تحقیرها را برنمی‌تافت و بر آنان می‌شورید. به خاطر همین مسائل بود که گریبایدوف سفیر روس را کشتند. امروز هم بعد از قرارداد ژنو بحث گزینه‌های روی میز خود را مطرح کردند.

نجفی اضافه کرد: نکته‌ای که درس دیروز و امروز تاریخ برای ماست و البته بیشتر آنان باید آن را مطالعه کنند، غیرقابل پیش‌بینی بودن قیام مردم و بسیج ملی و نیز نقش و جایگاه محوری علما و مرجعیت در ایران است. آثار مرحوم منذر آسیب‌شناسی خوبی را نسبت به استعمار انگلیس نشان می‌دهد و بیانگر این امر است که اگر شفاف‌سازی سیاسی نکنیم مطمئنا مردان بصیری مانند مرحوم منذر با شفاف‌سازی تاریخی خیلی از مسائل را روشن خواهند کرد

اسفند 1392

حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه : دغدغه مرحوم منذر قبل از تاریخ‎نگاری، چگونگی جمع اسلام و مدرنیته بود

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت: مرحوم ابوالحسنی (منذر) قبل از اینکه یک مورخ باشد یک متفکر بود و قبل از دغدغه نگاشتن تاریخ، دغدغه این را داشت که اسلام و مدرنیته را چگونه می‌توان جمع کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران یکی از سخنرانان این مراسم بود که طی سخنانی با اشاره به سیره علمی و عملی مرحوم منذر ایشان را شخصی پرکار، ادیب، صریح و منصف خواند و گفت: زمانی که در مؤسسه امام صادق(ع) قم مشغول پژوهش بود، هرگاه سراغ ایشان می‌رفتم می‌دیدم که در مجموعه‌ای از کتاب‌ها محاصره شده است. پژوهش‌های دقیقی داشت و هرگاه کتابی منتشر می‌کرد و به دستم می‌رسید، گاه از تهران تا قم کتاب را مطالعه می‌کردم و تا تمام نمی‌کردم آن را زمین نمی‌گذاشتم.

وی اضافه کرد: مرحوم منذر در اوایل انقلاب کتابی با عنوان «شهید مطهری، افشاگر توطئه» نگاشت و در آن جریان التقاط را معرفی کرد. ایشان قبل از اینکه یک مورخ باشد یک متفکر بود و قبل از دغدغه نگاشتن تاریخ، دغدغه این را داشت که اسلام و مدرنیته را چگونه می‌توان جمع کرد.

خسروپناه تأکید کرد: برای نمونه آثار ایشان درباره شیخ فضل‌الله نوری تنها معرفی شیخ شهید نیست و دغدغه مهمی که از آثارش استفاده می‌شود، جریان‌شناسی فکری است که آن را با رویکردی تاریخی به مخاطب معرفی می‌کند و این جریان‌شناسی فکری تاریخ معاصر را نه‌فقط در ایران بلکه در جهان اسلام معرفی می‌کند. در آثار ایشان جریان‌شناسی فکری کشور به‌خوبی تبیین شده‌اند؛ مثلاً اینکه ما با روشنفکری سکولار مواجهیم که مبنای فکرشان عقلانیت خودبنیاد غرب است و عده‌ای از غرب‌زدگان و روشنفکرزده‌ها آمده‌اند تا تفکر غرب را به‌شیوه ناقصی در ایران معرفی کنند.

وی ادامه داد: مرحوم منذر این جریان را در بستر تاریخ معاصر به‌گونه‌ای عینی نشان می‌دهد که گویی این جریان اکنون دارد اتفاق می‌افتد. او در معرفی شیخ فضل‌الله و ماجرای او، هم جریان روشنفکری سکولار را در بستر تاریخ نشان می‌دهد و هم جریان سنتی را که دغدغه امروز را نداشتند؛ یعنی هم جریان غربزده و غربگرا و هم جریان سنتی بی‌اعتنا به مسائل جدید را به‌خوبی معرفی می‌کند.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت: ایشان همچنین جریان سومی به‌نام نواندیشی دینی را معرفی می‌کند که می‌کوشد در بستر تاریخ دین و مدرنیته را با هم جمع کند، مثلاً به‌تعبیری «مشروعه» شیخ فضل‌الله را می‌توان جمع بین دنیای جدید و سنت دانست. در آثار منذر به‌خوبی می‌توان تفاوت بین شیخ فضل‌الله و علامه نائینی را دریافت. گفتمان سیاسی این هر دو یکی بود و هر دو معتقد به حکومت اسلامی و اصل ولایت فقیه بودند و هر دو معتقد بودند که در عصر مشروطه تحقق این امر امکان‌پذیر نیست و فقط در تشخیص مصداق اختلاف داشتند.

وی ادامه داد: مرحوم منذر به‌خوبی تشریح می‌کند که چگونه شیخ فضل‌الله متوجه جریان ظریفی بود که دیگر نواندیشان دینی درباره حکومت اسلامی متوجه آن نبودند.

خسروپناه خاطرنشان کرد: جریان‌شناسی فکری‌ای که مرحوم منذر در تاریخ‌نگاری خود مطرح کرده، مهم‌تر از اصل گزارش‌های تاریخی اوست. او یک پژوهشگر بود، اما به‌مثابه یک پژوهشگاه کار کرد و جا دارد که آثار ایشان از منظر جریان‌شناسی فکری تاریخ معاصر ایران ارزیابی شود و با جریان‌های فکری که در سه دهه اخیر در جامعه ما فعال بوده‌اند تطبیق داده شوند

اسفند 1392

حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی : «منذر» اولین کسی بود که اثری مستقل در رد اتهامات شیخ فضل‌الله نوری نگاشت

خبرگزاری تسنیم: استاد و تاریخ‌پژوه برجسته کشور گفت: مرحوم ابوالحسنی کتاب مستقلی در رد اتهامات شیخ فضل‌الله نوری نوشته و کذب بودن آنها را افشا کرده است و هیچ کس قبل از ایشان به این مطالب نپرداخته بود.

حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی، استاد و تاریخ‌پژوه برجسته کشور دیگر سخنران این مراسم بود که طی سخنانی گفت: منذر حدود 50 اثر تالیفی در کنار مقالات و مصاحبه‌ها دارد که اغلب آنها محققانه و ارزشمند است. از جمله کارهای ماندگار ایشان تالیف 12 جلدی درباره مشروطه و شخصیت شیخ‌فضل‌الله است.

وی طی سخنان خود به تشریح کتاب «کالبدشکافی چند شایعه درباره شیخ شهید» از آثار مرحوم منذر اشاره کرد و گفت: مرحوم ابوالحسنی کتاب مستقلی در رد اتهامات شیخ فضل‌الله نوری نوشته و کذب بودن آنها را افشا کرده است. هیچ کس قبل از ایشان به این مطالب نپرداخته بود و باید جمعی از پژوهشگران به بررسی آثار ایشان بپردازند.

این تاریخ‌پژوه برجسته ادامه داد: مسئله اتهام به بزرگان از زمان انبیا و ائمه بوده و اکنون نیز به شکلی دیگر ادامه دارد و شخصیت‌های تاثیرگذار هر کشور در تاریخ مورد اتهامات عجیب و غریب قرار گرفته‌اند. تهمت‌های شایع درباره شخصیت‌ها را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. نخست بخش علما و مراجع تقلید است که با سیاست کار ندارند، اما متهم به فساد عقیدتی می‌شوند. کاشف‌الغطاء، علامه سیدمحسن امین، سیدمحسن حکیم و... را از جمله مراجعی بوده‌اند که در زمانه خود مورد اتهامات بسیار و از جمله فساد عقیده واقع شده‌اند و مرتد و خارج از دین معرفی شده‌اند.

وی ادامه داد: این ماجرا در حوزه علمیه قم نیز وجود داشته است. پس از آغاز نهضت امام 7 رساله بر ضد مراجع از جمله امام خمینی نوشته شد که اعضای آن مصلحین حوزه علمیه قم بودند که به علت تدریس اسفار و جلسه اخلاق ایشان را متهم به تصوف کرده بودند، تا جایی که از لیوان فرزند ایشان آب نمی‌خوردند و آن را نجس می‌دانستند. بعد از امام نوبت به علامه طباطبایی رسید که ایشان را نیز به دلیل تدریس اسفار و برخی از آرای تفسیری ایشان، تکفیرشان کردند.

حجت‌الاسلام خسروشاهی اضافه کرد: بخش دیگری از اتهامات جنبه سیاسی دارد و متوجه عناصر تاثیرگذار در جریان سیاسی است. مثلا سیدجمال را جاسوس انگلیس و یا روس، فراماسون، جاه‌طلب و همگام با شاهان معرفی می‌کردند. بعد از سیدجمال، مرحوم آیت‌الله کاشانی که عمری به مبارزه با استعمار انگلستان در عراق و ایران پرداخته بود و حتی مدیریت این مبارزات را بر عهده داشت، از طریق ملی‌گرایان متهم به حمایت از انگلستان شد. به یاد دارم که در یکی از مجلات آن زمان کاریکاتور ایشان را کشیده بودند، در حالی که عمامه سر ایشان پرچم انگلستان بود. رژیم قبلی هم ایشان را در ارتباط با آلمان هیتلری معرفی می‌کرد و بعد از کودتای 28 مرداد نیز ملی‌گرایان گفتند که آیت‌الله کاشانی از آمریکا پول می‌گیرد.

وی اضافه کرد: امام خمینی(ره) نیز آماج چنین اتهامات سیاسی گستترده قرار گرفت. برای نمونه در مقطعی شایعه گسترده‌ای انداختند که امام از جمال عبدالناصر مصری پول گرفته است.

این تاریخ‌پژوه ادامه داد: مرحوم ابوالحسنی کتاب مستقلی در رد اتهامات شیخ فضل‌الله نوری نوشته و کذب بودن آنها را افشا کرده است. نام این کتاب کالبدشکافی چند شایعه درباره شیخ شهید است. برخی از اتهاماتی که کسانی چون کسروی، ملک‌زاده، ادوارد براون، دولت‌آبادی و... به ایشان زده‌اند عبارتند از: اینکه شیخ مدرسه چارل را به بانک استقراضی روس فروخته، 7 هزار تومان برای تقویت قاجارها از دربار پول گرفته، از اتابک اعظم برای تقویت وی پول گرفته و.... .

محمد رجبی

اسفند 1392

عدالت و انصاف مرحوم منذر درباره حسن تقی‌زاده از زبان محمد رجبی

خبرگزاری تسنیم: رئیس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی گفت: مرحوم منذر ضمن بیان صریح غرض و ریشه و اعتقاد خود تاریخ را تحریف نمی‌کند و حتی دشمن را هم با عدالت توصیف می‌کند.

محمد رجبی، رئیس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی یکی از سخنرانان این مراسم بود که طی سخنانی گفت: در تاریخ‌نویسی معاصر ایران متاسفانه مکتب تاریخ‌نویسی بومی و ملی مشخصی نداریم و اغلب تاریخ‌نویسی‌های ما تقلید ناقصی از نوع تاریخ‌نویسی رایج در جهان است که روشنفکران از سبک‌های تاریخ‌نویسی سوسیالیستی و لیبرالیستی کپی کرده‌اند.

وی افزود: سبک تاریخ نویسی سوسیالیستی با اصل قرار دادن مباحث طبقاتی و اقتصادی، مسائل اجتماعی و فرهنگی را بر مبنای فرضیات ماتریالیستی تبیین می‌کند. تاریخ‌نویسی لیبرال بیش از تاریخ‌نویسی سوسیالیستی در ایران رواج دارد. این سبک تاریخ‌نویسی بر مسئله آزادی به عنوان اصل تاکید می‌کند و مراد از آزادی، عدم تعلق و وابستگی به اندیشه‌هایی است که انسان را به مرجعی فراتر از خود متصل می‌کند. در این نگاه خود انسان «فعال مایشاء» است و می‌کوشد که انسان فردی و غیر مقید به زندگی دینی نشان دهد.

رجبی خاطرنشان کرد: این نگاه لیبرالی به مذهب حتی در تاریخ علم امروز نیز مشهود است. به عنوان مثال در پیر روسو در کتاب تاریخ علم خود هر جا که روند تحقیقات علمی پیشرفت داشته را ناشی از گسیختن از مذهب معرفی می‌کند و هر جا رکودی بوده را ناشی از مذهب نشان می‌دهد. در حالی که تاریخ خلاف این موضوع را نشان می‌دهد و در تاریخ دنیای مسیحیت، بسیاری از دانشمندان کشیش بودند و در اسلام هم، همه دانشمندان شعبه‌های علمی مختلف از حوزه‌های علمیه برخاسته‌اند.

وی یک وجه اخص از تاریخ‌نگاری لیبرال را تاریخ‌نگاری فراماسونری خواند و گفت: این وجه مذهب را امری به کلی منفی معرفی می‌کند و اصالت را به جریان‌های نهان‌روش می‌دهد و نگاهی است که ریشه در یهودیت و در دنیای امروز در صهیونیسم دارد.

رئیس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: در ایران مورخان بزرگی داریم، متأسفانه از کار مورخان ما یک مکتب تاریخ‌نویسی با اصول و روش‌های مستقل مشخص ارائه نشده تا به عنوان نگاه به سبک جدید تدریس شود.

وی با تاکید بر اینکه هیچ مورخی بی‌طرف، بی‌نظر و بی‌مقصد نیست، گفت: بین جهت داشتن و غرض و مقصود داشتن با تحریف تاریخ تفاوت است. مرحوم منذر ضمن بیان صریح غرض و ریشه و اعتقاد خود تاریخ را تحریف نمی‌کند و حتی دشمن را هم با عدالت توصیف می‌کند. مثلا ایشان با توجه به اعتقاد به مشروعه شیخ فضل‌الله نوری و مخالفت با مشروطه برخاسته از یک توطئه فراماسونی، زمانی که معارضان تقی‌زاده (که اصرار بر قتل شیخ فضل‌الله داشته) حرف‌هایی درباره وی می‌زنند، می‌گوید این نسبت‌ها درباره تقی‌زاده بی‌انصافی و خارج از عدالت است.

رجبی خاطرنشان کرد: این رویکرد برخاسته از ایمان پاک مذهبی اس و چنین رویکردی را در میان مورخان مدعی آزادی سراغ نداریم. مرحوم منذر با تاسی از پیامبر معتقد است که مؤمن باید حق را بگوید، هر چند به ضررش باشد.

رئیس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: مرحوم منذر در تحقیقات خود عملا نشان داده است که انسان حقیقی حرف خلاف حق را پذیرا نیست. او در تاریخ‌نگاری خود عادلانه قضاوت می‌کند و این شیوه که چیزی را به دلایل سیاسی روز تحریف و کم و زیاد نکنیم، شیوه مرضیه‌ای است که مورخانی نظیر ایشان در پیش گرفته‌اند. این شیوه باید تبدیل به یک مکتب شود که حقیقت پنهان و کم و زیاد نشود، چه رسد به جعل؛ و در تحلیل‌ها از ابتدا چنین رویکردی را به خواننده القاء‌ کنیم تا تحریفی رخ ندهد و حقی پایمال نشود. خیلی‌ها شاید با برخی از نوع نگاه‌های مرحوم منذر اختلاف زاویه داشته باشد، اما قطعا منکر دقت و انصاف ایشان نیستند.

وی شجاعت در بیان بدون اعتنا به اعتراض‌های دیگران از دیگر ویژگی‌های مرحوم منذر خواند و گفت: سنت دیرینه نادرستی وجود دارد که ما در زمان حیات بزرگان، آنگونه که باید و شاید قدر آنها را نمی‌دانیم و این درباره مرحوم منذر نیز صادق است. امروز بودجه‌های انبوهی برای مجموعه‌های بی‌خاصیتی که قرار است کارهای تاریخی انجام دهند هزینه می‌شود، اما سازمانهای عریض و طویل صاحبِ بودجه از کسانی مانند مرحوم منذر حمایت نمی‌کنند و آنان با وجود مشکلات و مضیقه‌های بسیار و سختی معاش، بدون امکانات و دست تنها کار می‌کنند و این مجالس شاید هشداری برای درک این عزیزان باشد.

صفحه 2