مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

پروانه بابايي

براي برقراري عدالت بايد مجرمان را مجازات کرد اما در برخي از دوره هاي تاريخي کشور از جمله دوران قاجار، پاي عدالت به شدت مي‌لنگيد و جرم و مجازات خيلي وقتها به هم نمي‌آمد اما در دوران ناصري يک حرکتهايي براي برقراري تناسب ميان جرم و مجرم انجام شد.

مجازات متخلفان در هر دوره و حکومتي شکل خاصي دارد. در دوره قاجار، مقصران به شکلهاي مختلفي از فلک کردن گرفته تا بي خوابي دادن به مجرم و ... مجازات مي شدند. حکام ولايات آزادانه و بدون تبعيت از قانوني خاص افراد را دستگير و مجازات مي‌کردند. در اين ميان، گاهي افراد کم تقصير يا بي تقصيري هم بودند که چون تحقيقات کامل در مورد آنها انجام نمي شد، بعضي وقتها احکام سنگيني برايشان صادر مي شد و در عوض مجرماني با جرم سنگين، آزاد مي‌شدند. اين موضوع باعث شد که در دوره ناصرالدين شاه، وي به صرافت اتخاذ يک راهکار برآيد که اين تصميم در نامه مشيرالدوله به عضدالملک گوشزد گرديد.

وي در اين نامه، ضمن تاکيد شاه به برقراري امنيت و آرامش رعايا و جلوگيري از حرکات خودسرانه برخي حکام ولايات، آنها را ملزم مي‌کند که به محض وقوع هر جرمي، مقصر را دستگير کنند و بلافاصله وزارت عدليه را در جريان ماجرا قرار دهند. وزارت عدليه با اطلاع شاه نحوه مجازات را تعيين کرده، پس از آن کارگزاران ولايات مي‌توانند حکم را به اجرا درآورند. همچنين در اين نامه تاکيد شده با حکامي که از اين قاعده تخلف ورزند، برخورد شود.

جناب فخامت نصاب اميرالامراء العظام عضدالملک خازن مهر مهرنثار و خوانسالار و سردار و حکمران مازندران ملاحظه نمايند

فدايت شوم، چون تماميت همت ملوکانه روحنا فداه مصروف امنيت بلاد و آسودگي عموم عبادات که در هر ولايت و مملکت کافه رعيت از هر قسم شکنجه و عذاب که در غير لزوم و وجوب خارج از قانون شريعت مطهرات ايمن و آسوده باشند و بعد از اين در هر ولايت به خلاف رسم معمول که بعضي از حکام به اندک تقصيري که از مردم نادان ناشي مي‌شد به مکافات و مجازات بي اندازه مي‌پرداختند گاهي مقصر واقعي بي سياست رها مي‌شد و وقتي مردم بي تقصير گرفتار بودند از هذه السنه قوي ئيل بعدها راي انور خديوانه به صرافت طبع مبارک خودشان به اين علاقه گرفت که حکام ممالک محروسه در سياست و قصاص مقصر از هر طبقه که باشند خواه مرتکب قتل و نفوس يا معترض مال و ناموس که به مقتضاي شرارت فطري نادراً اقدام مي‌نمايند نفوس حکومت ولايت قبل از ثبوت و وضوح قضيه و اجازه مخصوص همايوني اذن قصاص و سياست را نداشته باشد جز اينکه مقصر و ضارب و عامل عمل را محبوس و مراتب را کما هو حقه به وزارت عدليه اعظم اظهار مي‌دارند که ماجرا به عرض خاکپاي مبارک رسيده به هر طور حکم همايوني در مجازات شرف صدور يافت از آن قرار معمول شود ملفوفه فرمان مبارک به افتخار جناب عالي شرف صدور يافت و اينک ارسال داشت که بعد از زيارت تکليف خود را بدانند و حسب‌الامر معمول دارند اگر چه زيارت اين حکم مبارک اول و همه به نظر چنان مي‌آيد که از قوت و قدرت حکومت کاسته شده است ولي اگر درست غور نمايند و اندکي طول بکشد معلوم خواهد شد که چقدر از پاره‌اي تعرضات غيرحقه آسوده و دعاگوي دولت جاويد عدت قاهره خواهند شد و چه نتايج خوب خواهد داد معلوم است به نحوي که در حکم همايون مرقوم است معمول خواهند داشت و وصول ملفوفه فرمان همايون را بدون تاخير مرقوم داريد و به کارگزاران جزو حکومتي دستورالعمل لازم را بدهيد که اگر خداي نکرده بر خلاف امر و فرموده همايون شاهنشاهي روحنا فداه حرکتي واقع شود بر شان سلطنت و شوکت ملوکانه خودشان ختم فرموده‌اند که مخالف و معترض از اين حکم محکم را به مجازات لازمه فوريه خواهند رساند. زياده زحمتي ندارد. 29 شهر ربيع‌الثاني 1288

[مهر مشيرالدوله]

[6297 ق]