بناهاي تاريخي

بقعۀ چهل اختران ^* 

آسيه آل­احمد

شهر قم، بنابه موقعيت مذهبي‌اي که دارد، تعداد زيادي بقعه در خود جاي داده است. از مهمترين و معتبرترين آنها  چهل‌ اختران را مي‌توان نام برد. اين بنا در خيابان طالقاني (آذر سابق) کوچه چهل اختران، در جوار مدفن ابو احمد موسي مبرقع، فرزند امام جواد(ع) و نوه امام رضا (ع)، واقع شده ‌است.

قدمت و تاريخچه ساخت اين بنا به درستي مشخص نيست. نويسنده کتاب تاريخ قم (سال تاليف  378 ه‌ق)، بر اساس مشاهدات خود، مي‌نويسد: در اين مکان تعداد زيادي از خاندان اهل بيت، خصوصاً چند تن از زنان آنها، مدفون هستند. او صحبتي در ارتباط با آرامگاه و يا بقعه با تشکيلات امروزي نمي‌کند. ¹ همچنين از زناني چون  سيده بريهه دختر موسي بن محمد، زينب دختر موسي مبرقع و دختران محمد بن احمد به اسماء ستيه، فاطمه، ام‌سلمه، ام حبيب، ام کلثوم و بريهه نام مي‌برد. ²

همانطور که در بالا ذکر شد، تاريخ ساخت اين آرامگاه در دست نيست. کتاب گنجينه آثار قم اشاره به دو کتيبۀ بنا دارد. اولين کتيبه متعلق به سال 851 ه‌ق است و نامي از باني در آن ديده نمي‌شود. ناگفته نماند، اين کتيبه در حال حاضر بر سردر اين بقعه وجود ندارد. ولي نويسنده کتاب فوق در سال 1309ه‌ق آن را مشاهده کرده است. متن آن چنين است: « اين مکان، قبور جمعي از سادات و امامزادگان است که در اين مکان مدفون شده اند». اين متن را با خط ثلث بر گچ نوشته بوده‌اند.

کتيبه دوم متعلق به سال 953ه‌ق و مربوط به دوره شاه تهماسب صفوي است. کتيبه بر بالاي در ورودي به طول 3 متر قرار گرفته و متن آن به خط ثلث نوشته شده است: « قد صدرالحکم المطاع ببناء هذه العمارة الشريفة عن اعليحضرت سلطان سلاطين‌الزمان ابوالمظفر بهادرخان شاه طهماسب، خلدالله ملکه و سلطانه و افاض علي‌العالمين بره و احسانه، في شهور سنة ثلث و خمسين و تسعمأة‌«. پوشش گنبد در همين زمان بازسازي شده و استاد سلطان قمي معمار آن بوده است. ³

ظاهر بقعه مربع متساوي الاضلاع است و هر ضلع آن 60/12 متر و ارتفاع آن تا زير گنبد 14 متر. در هر ضلع يک شاه نشين وجود دارد. در ميان بقعه سکويي است به پهناي نه متر با بلندي يک متر که اسامي قبرها بر آن نوشته شده است. تزئينات داخلي بنا، کاشي‌کاري از اره‌ها به ارتفاع 30/1 متر و آجرکاري جرزها است. ⁴

_______________________________