زهرا عباسي
هنگامي که در اسفند ماه 1350 حسن پاکروان، سفير وقت ايران در پاريس، نامه‌هاي سري زير را براي معينيان، رئيس دفتر مخصوص محمدرضا پهلوي، ارسال کرد، بيش از بيست و پنج سال از انفجار نخستين بمب اتمي در ژاپن مي‌گذشت. پاکروان ضمن معرفي سپهبد BUIS ، رئيس مرکز بررسيهاي عالي نظامي فرانسه و موسسه CENTRE DES HAUTES ETUDES MILITAIRES (C H E M)، به تبيين نقش و اهميت اين موسسه در پرورش فرماندهان عالي آينده نيروهاي مسلح فرانسه پرداخته، مي‌نويسد که به عقيده سپهبد BUIS، آئين سوق‌الجيشي فرانسه متکي بر اصل قدرت بازدارندگي است. پاکروان در ادامه به تشريح استدلالي مي‌پردازد که به پذيرش اين اصل توسط فرانسه، به تأسي از آمريکا و شوروي، بود.
پس از پايان جنگ جهاني دوم و طي جنگ سرد متعاقب آن، اساس روابط بين‌الملل بر پايه اين نظريه نظامي بنا گرديد: ماهيت بازدارندگي تملک سلاح اتمي، کشورها و قدرتهاي بزرگ را از مواجهه مستقيم با دشمنانشان مصون مي‌دارد و جبهه جنگ را از اراضي آن قدرتها به خاک ساير دول سوق مي‌دهد. حاصل بحرانهاي منطقه‌اي نيز آن مي‌شد که شماري کشورهاي اقماري در حول محور غرب و شرق، و در راستاي بهره گيري از چتر حمايتي اين کانونها، شکل بگيرند.
پاکروان در نقل مباحثه مذکور ــ به صراحت و سلاست ــ نقش سلاحهاي هسته‌اي را در تحول استراتژيهاي تدافعي ذکر، و خطر بالقوه شوروي را به تهران گوشزد مي‌کند. پيداست که هدف او از نوشتن اين نامه، جاسوسي اطلاعاتي نبوده است؛ چرا که وي از مباحث فني و نظامي گفت وگو با اشاره‌اي مختصر مي‌گذرد، که احتمالا براساس تذکر وي، مي‌توانسته مبين ناآگاهي او از دانش فني روز بوده باشد. به نظر مي‌رسد هدف او از نگاشتن اين مکتوب، تبيين اهميت و ضرورت پيروي از استراتژيهاي اصل مذکور و «قدرت بازدارندگي» سلاحهاي هسته‌اي است. اين مهم حاصل نمي‌گردد، مگر آنکه تهران به تغيير رفتار قدرتها در مواجهه با اعضاي جديد «گروه کشورهاي اتمي»توجه کرده و به ضرورت دستيابي به اين فناوري واقف شود. پاکروان اميدوار است که براي آگاهي بيشتر در اين خصوص، شاه طي سفر آتي سپهبد نامبرده به تهران، با او ملاقات کند.
سند ديگر، پاسخ دفتر مخصوص شاهنشاهي، به نامه مزبور است. اين سند ضمن اعلام پذيرش درخواست ملاقات سپهبد BUIS ، با محمدرضا شاه و گزارش ارجاع موضوع به «تشريفات کل شاهنشاهي» براي تدارک ملاقات، بي ميلي محمدرضا شاه را براي اين ديدار، کتمان نمي‌کند. به نظر مي‌آيد، آگاهي درباره اين استراتژي و تصميم‌گيري در اين مورد، توسط نامه پاکروان و طي اين چند روز پيش نيامده و سابقه بيشتري داشته است. مسلم است، تلاشهاي وي، از بعد امنيتي، نظامي و فني، براي مجاب نمودن تهران، به اتخاذ استراتژي مزبور، کمتر از آن بوده است که سبب تحولي به اين عظمت، در سياستهاي دفاعي کشور گردد.
صراحت لحن و رغبت محمدرضا شاه براي مذاکره با کشورهاي داراي سلاح هسته‌اي، گواه استراتژي وي در مواجهه با دنياي دوقطبي و درستي نگراني غرب، درباره هسته‌اي شدن ايران در آن دوران است.
اين اسناد در موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران نگهداري مي‌شود.
[1]
سري شماره 10/9/551/21 [نشان شير و شمشير]
سفارت شاهنشاهي ايران پاريس تاريخ 13/12/50
پيوست
حضور محترم جناب آقاي معينيان رئيس دفتر مخصوص شاهنشاهي
سپهبدBUIS که رئيس مرکز بررسيهاي عالي نظامي مي‌باشد و يکي از مغزهاي متفکر ارتش فرانسه است به اينجانب براي تنظيم برنامه مسافرت دانشجويان اين مرکز به ايران مراجعه کرد و ضمن صحبت مطالب جالب توجهي درباره آئين نظامي فرانسه بيان داشت.
موسسهCENTRE DES HAUTES ETUDES MILITAIRES ( C H E M) کانون اصلي فرانسه براي تعمق در مسائل نظامي دنياي امروز و براي پرورش آئين و افکار سوق‌الجيشي در اين کشور است.
اين مرکز از قديم معروف به (ECOLE DES MARECHAUX) مي‌باشد و دانشجويان آن کادر فرماندهي عالي آينده نيروهاي مسلح را تشکيل مي‌دهند.
سپهبد BUIS درباره آئين سوق‌الجيشي فرانسه که متکي به اصل مي‌باشد توضيحاتي داده و استدلالي که به قبولي اين اصل منجر گرديد بيان نمود. البته اين استدلال قابل بحث است و معلوم نيست که اصل و روشي که براي امريکا يا شوروي مصداق دارد براي فرانسه صحيح باشد. اما در هر صورت طرز استدلال و بيان سپهبد BUIS که طرز فکر زمامداران و مقامات مسئول فرانسه را منعکس مي‌نمايد، محکم و قاطع است. اساس اين استدلال براساس ماهيت سلاح هسته‌اي جديد و اثرات وحشتناک آن استوار مي‌باشد. خطر سلاح هسته‌اي طوري است که زمامداران کشورها را مجبور مي‌کند که از جنگ و مواجهه مستقيم منصرف شوند. هر کشوري با داشتن حتي تعداد کمتري از اين نوع سلاح به خودي خود مصونيتي در مقابل حمله مستقيم پيدا مي‌کند در حالي که اگر نداشته باشد بايد دفاع خود را به يکي از کشورهاي بزرگ SUPER GANDS بسپارد و ارتش خود را در اختيار آن بگذارد.
به عقيده سپهبد BUIS وجود اين اسلحه ماهيت جنگ را تغيير داده و مفهوم دفاع از اروپا را ديگرگون کرده است خاصه اينکه برتري نيروي شوروي و بلوک شرق به قدري است که دفاع به معناي کلاسيک ديگر امکان‌پذير نيست. وجود سربازان امريکايي در اروپا در حقيقت وسيله دفاعي نيست اما اگر شوروي حمله کرد شرکت امريکا در جنگ را تضمين مي‌نمايد.
درخصوص دفاع اروپا اخيرا بين مقامات نظامي انگليسي و فرانسه مذاکراتي شده است که نتيجه نداده و هم چنين بين فرانسويها و آلمانها اختلاف نظر است اما پيشرفت در وحدت سياسي اروپا و ورود انگليس به بازار مشترک به احتمال قوي راهي براي توافق باز خواهد کرد. از همه جالب‌تر بياناتي است که سپهبد BUIS درباره انواع سلاحهاي هسته‌اي و طرق حمله به هدف نموده است و حتي توضيحاتي درباره وسائل فعلي در فرانسه و تشکيلات PLATEAU D‘ALBION که شامل سکوهاي پرتاب زيرزميني و زيردرياييهاي هسته‌اي مي‌باشد اطلاعاتي داده است که براي اينجانب تازگي داشت. بالاخره از طرز کار C H E M و استعمال COMPUTER براي مسائل عديده شمه‌اي شرح داد.
به موازات جنبه نظامي وقتي وضع سياسي دنيا در سايه اسلحه هسته‌اي حالت تازه‌اي به خود گرفته که سپهبد BUIS به طور خلاصه به طريق زير شرح داد. ـ از لحاظ جهاني پيدايش اسلحه هسته‌اي يک وضعي ايجاد کرده است که در تاريخ سابقه نداشته است و اين وضع را مي‌توان به تعادل اتمي خلاصه کرد يک تعادل در عين حال وحشتناک و اميدبخش وحشتناک از لحاظ اينکه اين اسلحه آينده عالم بشريت را تهديد مي‌نمايد و يک اشتباه مي‌تواند نسل بشر را به مخاطره بياندازد. [همين مقوله]،اميدبخش است. زيرا استعمال اين اسلحه غيرقابل تصور بوده و در نتيجه جنگ عمومي را منع مي‌کند. سپهبد BUIS در اين خصوص خاطرنشان کرد از موقعي که چين وارد گروه کشورهاي اتمي (CLUB ATOMIE) شده طبعا ديد سياسي آنها تغيير کرد و اثر اين تغيير در نزديک شدن به امريکا مشهود است. به عبارت ديگر: چيني‌ها حس مسئوليت تازه‌اي پيدا کرده و موضوع تعادل اتمي را به خوبي درک کرده‌اند.
چون مدت مديدي است که با مسائل نظامي سروکار ندارم، خود را براي اظهار نظردراين خصوص صالح نمي‌دانم، اما به اين فکر رسيدم که اگر سپهبد BUIS در مدت توقف خود در ايران بتواند به پيشگاه همايوني افتخار شرفيابي حاصل نمايد، به طور حتم مطالب جالبي به عرض خواهد رسانيد. بنابراين از جناب عالي تمنا دارم موضوع را به پيشگاه مبارک ملوکانه معروض داشته تا چنانچه اراده سنيه شاهنشاه آريامهر تعلق گيرد، وقت شرفيابي براي او تعيين شود. مدت توقف او در ايران از 10 تا 19 ماه آوريل آينده خواهد بود.
سفير شاهنشاه آريامهر : حسن پاکروان
[143 تا 140-240- 145 د]
[2]
سري شماره 1-20-600/م [نشان شير و شمشير]
دفتر مخصوص شاهنشاهي تاريخ 21/12/1350
سرلشگر پاکروان سفير اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر ـ پاريس
گزارش شماره 10/9/551/م مورخ 13/12/1350 پيرامون مذاکراتي که يا سپهبد BUIS رئيس مرکز بررسيهاي عالي نظامي دولت فرانسه درباره آئين نظامي آن کشور و سلاحهاي هسته‌اي بعمل آمده است متضمن استدعاي شرفيابي ايشان به پيشگاه مبارک شاهانه از شرف عرض گذشت و اوامر مطاع همايوني باين شرح شرف صدور يافت :
«البته ممکن است نامبرده را بپذيريم ولي اينکار وقتي مفيد خواهدبود که کشوري اين سلاح را در اختيار داشته باشد»
براي ترتيب برنامه شرفيابي سپهبدBUIS به پيشگاه مبارک ملوکانه مراتب به تشريفات کل شاهنشاهي اطلاع داده شد.
رئيس دفتر مخصوص شاهنشاهي
رونوشت بانضمام فتوکپي گزارش شماره 10/9/551/م مورخ سيزدهم اسفندماه 1350 سفير اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر در پاريس جهت اقدام لازم براي جناب آقاي قريب رياست محترم تشريفات کل شاهنشاهي ارسال مي شود.ق
رئيس دفتر مخصوص شاهنشاهي
سري
[139-240- 145 د]
138
نامه حسن پاکروان درباره سلاح اتمي 
نسخه قابل چاپ
ارسال برای دوستان
- 