زهره کريمان
سالها پيش صحبت کردن دو نفر به صورت زنده از فاصلهاي دور به يک رويا شبيه بود تا اينکه با اختراع تلفن يا دورگو (برگرفته از واژه فرانسوي telephone) اين رويا به حقيقت پيوست و انتقال صدا از يک نقطه به هر نقطه ديگري از دنيا امکانپذير شد. اما اگر برايتان جالب است بدانيد چگونه و از چه زماني اين اختراع تازه از ايران هم سر آورد، بايد بگوييم ريشه ورود تکنولوژي گفت وگو از راه دور از مسير سيم و دستگاه به دوره قاجار باز ميگردد و با ماشين دودي شهر ري ارتباطي تنگاتنگ دارد.
در سال 1303 قمري (مطابق 1265 شمسي و مصادف با 1886 ميلادي)، براي اولين بار در ايران، يک رشته سيم تلفن بين تهران و شاهزاده عبدالعظيم به طول 7/8 کيلومتر توسط بوآتال بلژيکي، که امتياز راهآهن ري را داشت، کشيده شد. ولي، در واقع مرحله دوم فنآوري مخابرات در تهران از سال 1268 شمسي، يعني سيزده سال پس از اختراع آن، با برقراري ارتباط تلفني بين دو ايستگاه ماشين دودي و شهر ري آغاز شد.
پس از آن بين کامرانيه (شميران) و عمارت وزارت جنگ در تهران و سپس بين مقر ييلاقي شاه قاجار (سلطنتآباد سابق) و عمارت سلطنتي تهران داير شد. به اين ترتيب تلفن نخستين بار در دستگاه دولتي ايران و در عصر ناصري به راه افتاد.
اما وضع تلفن تا مدتها نامطلوب بود و غالباً امکان واگذاري آن به درخواستکنندگان وجود نداشت. بنابراين به پيشنهاد شهرداري مقرر گرديد، که حق تقدم به کساني داده شود که احتياج مبرم به تماس تلفني دارند.
کمکم تلفن از حالت استفاده براي کارهاي ضروري به وسيلهاي لوکس و تجملي، و همچنين براي برقراري ارتباط ميان افراد در آمد. با ازدياد نفوس در جامعه نياز به اين وسيله بيشتر شد. در دوره پهلوي، به واسطه ايجاد وزارتخانههاي جديد و نياز به برقراري ارتباط آنها با دربار، از اين صنعت بيشتر استفاده شد؛ حتي در اين دوره از تلفن براي کارهاي شخصي و داخلي در کاخها استفاده ميشد. با زياد شدن جمعيت کاخها و افزايش اتاقهاي واجد تلفن، نياز به فزوني خطوط بيشتر شد. اما، همانطور که قبلاً گفته شد، ايجاد خطوط جديد با سختي مواجه بود، حتي در مورد کاخها نيز رعايت کم و بيش مقررات ديوانسالارانه بر معضل موجود ميافزود.
در اينجا شش سند از دوره پهلوي دوم درج ميشود که گوياي رعايت مقررات مذکور است. البته، به سبب آن که متقاضي تلفن دربار بود، به ديده داشتن مقررات امنيتي نيز بر مشکلات پيشين ميافزود.
سند 1و2 به درخواست 5 خط تلفن براي کاخ سعدآباد اشاره دارد؛ سند 3 به نصب خطوط تلفن براي کاخ صاحبقرانيه؛ سند 4 به لزوم احتياط در نصب خطوط تلفن به گونهاي که مانع شنود غير گردد؛ سند 5 به کيفيت استقرار تلفن در اتاقهاي کاخ و همچنين تلفنخانه و سند 6 نيز به نصب خطوط و ارتباط تلفنهاي پارالل به ساير اتاقهاي کاخ مربوط ميشود.
[1]
شماره کتاب 1725/ت شماره قبل
جزوهدان ضميمه
پوشه اسم پاکنويس کننده
تاج
تشريفات کل شاهنشاهي
اداره
تاريخ تحرير ماه 13 تاريخ خروج 15/4/1344
جناب آقاي شاهرخ سرپرست امور مالي دربار شاهنشاهي
با ارسال يک برگ رونوشت نامه مسئول تلفنخانه دربار شاهنشاهي چون تلفنهاي فعلي کاخ سعدآباد مخصوصاً در فصل تابستان تکافو براي رفع احتياجات کليه تلفنهاي کاخها و قسمتهاي مختلف وزارت دربار شاهنشاهي را نمينمايد لذا خواهشمند است دستور فرمايند نسبت به نصب پنج شماره جديد طبق درخواست تلفخانه اقدام مقتضي معمول گردد.
رئيس تشريفات دربار شاهنشاهي ـ رستم اميربختياري
[551-249- 145 د]
[2]
شماره
تاريخ 22/3/1344
پيوست
تاج
دربار شاهنشاهي
رياست محترم تشريفات دربار شاهنشاهي
محترماً به عرض عالي ميرساند خاطر مبارک مستحضر است که تلفنخانه کاخ سعدآباد فقط با 5 شماره مستقيم مشغول کار است بطوري که نمرات درخواستي يکصد شماره داخلي و همچنين ارتباط وزارتخانهها و ساير موسسات بايستي با همين 5 شماره تامين گردد با توجه باينکه در فصل تابستان نوسان کار تلفنخانه مزبور چندين برابر ميشود.
مستدعي است امر مقرر فرمائيد وزارت پست و تلگراف و تلفن نسبت به نصب پنج شماره جديد در تلفنخانه کاخ سعدآباد اقدام لازم معمول دارند.
با تقديم احترام ـ احمد افتخاري
[552- 249- 145 د]
[3]
شماره
تاريخ 15/3/1344 پيوست شش برگ رونوشت گزارشات
تاج
دربار شاهنشاهي
جناب آقاي رستم اميربختياري رياست محترم تشريفات دربار شاهنشاهي
محترماً بعرضعالي ميرساند حسبالامر آنجناب براي تامين تلفنهاي کاخ جديد صاحبقرانيه روز 12/2/44 با تيمسار هاشمينژاد مذاکره و با معرفي ايشان باتفاق آقاي مهندس فرمانفرمائيان (مهندس ساختمان) از محل کاخ بازديد و احتياجات تلفن و زنگ اخبار کاخ مزبور به پيوست گزارشي از نواقص کارهاي انجام شده به تيمسار تقديم گرديد معظمله نيز مراتب را عيناً براي رفع نقيصهها و انجام پيشنهادات مهندس مقاطعه کار ابلاغ نمود. ضمناً براي تامين تلفنهاي مستقيم و ارتباطات سيمهاي خصوصي با آقاي مهندس شهرزاد رئيس اداره فني شرکت سهامي تلفن ايران مذاکره قرار شد شرکت مزبور به هزينه خود يکرشته کابل 80 زوجي از مرکز نياوران تا تلفنخانه کاخ صاحبقرانيه کشيده تحويل نمايد.
اينک رونوشت گزارشات و پيشنهادات مورد بحث جهت استحضار آن مقام عالي به پيوست تقديم ميگردد.
با تقديم احترامات ـ احمد افتخاري
[553- 249- 145 د]
[4]
شماره
تاريخ 14/2/1344
تاج
دربار شاهنشاهي
محرمانه
تيمسار سرتيپ هاشمينژاد فرمانده محترم گارد شاهنشاهي
محترماً بعرضعالي ميرساند چون آقاي مهندس فرمانفرمائيان مهندس ساختمان جديد کاخ نياوران سيمکشي برق و تلفن و زنگ اخبار کاخ مزبور را بشرکت ديگري مقاطعه داده است با توجه به اهميت سيمکشي مستدعي است امر و مقرر فرمائيد نسبت بوضعيت اخلاقي و سياسي کارفرما و کارگران سيمکش تحقيق کامل شود و بعلاوه ماموريني گمارده شوند که غير از مقدار سيم مورد احتياج سيم اضافي کشيده نشود و مخصوصاً در موقع کشيدن کابل اصلي برق و تلفن از داخل به خارج نظارت دقيق شود که کابل بدون اينکه انشعابي از آن گرفته شود مستقيماً به تلفنخانه و محل فشار قوي برق برده شود.
با تقديم احترامات ـ احمد افتخاري
[554- 249- 145 د]
[5]
شماره
تاريخ 14/2/1344
پيوست دو برگ
تاج
دربار شاهنشاهي
تيمسار سرتيپ هاشمينژاد فرماندهي محترم گارد شاهنشاهي
محترما بعرضعالي ميرساند حسبالامر مبارک از ساختمان جديد کاخ نياوران بازديد شد و مراتب ضمن دو برگ احتياجات تلفن و زنگ اخبار بعرض ميرسد.
در داخل کاخ جديد براي تلفنخانه اطاقي در نظر گرفته شد چون تلفنچيها افتخار خدمت شبانهروزي دارند و کار آنها توام با صداي زنگ و مخصوصاً در مورد مکالمات بعيده بايستي بلند صحبت کنند و اصولاً يک اطاق هم تکافوي تلفنخانه را نخواهد کرد بهتر است تلفنخانه در خارج کاخ و حتي دورتر از محيط آن قرار گيرد و براي آن حداقل بايستي چهار اطاق در نظر گرفت.
در خوابگاهها و اطاق بازي اعليحضرتين مشاهده شده پريز برق در فاصله 25 سانتيمتري کف اطاق نصب شده با توجه به خطرات برق و اينکه ممکن است اسباببازي فلزي در اختيار والاحضرتها باشد يا بايستي پريزها را تغيير محل داد و يا بهر وسيله که ممکن است از خطرات احتمالي جلوگيري نمود. در مورد پريزهاي ساير قسمتها بايد توجه داشت قدرت پريزها بايد طوري باشد که در مواقع تشريفات رسمي و فيلمبرداري و يا نصب بخاري برقي پريزها قدرت لازم را داشته باشند که البته در اين مورد بهتر است با متخصصين اين امر مشورت شود.
1. در هر اطاقي بايد 3 جريان برق از تابلوي اصلي برده شود که به ترتيب به پريز ديوارکوب و چراغ سقف بسته شود تا اگر در مواقع اتصالي جريان برق قطع شد کاخ در خاموشي کامل قرار نگيرد.
2. در بعضي از قسمتها که سيمکشي و نصب پريزها پايان يافته مشاهده شد که دکمههاي زنگ اخبار در فاصله 25 سانتيمتري کف اطاق نصب شده بهطوري که هر کس بخواهد زنگ بزند بايستي روي دو پا بنشيند و اگر قرار باشد با نصب مقداري سيم و شاسي گلابي زنگي را نزديک استفاده کننده قرار دارد بديهي است به زيبايي کاخ لطمه خواهد زد.
با تقديم احترامات ـ احمد افتخاري
[555- 249- 145 د]
[6]
تاريخ 14/2/1344
پيوست
تاج
دربار شاهنشاهي
خوابگاه اعليحضرت همايون شاهنشاه / 3 تلفن پارالل به يکطرف زنگ اخبار به اطاق پيشخدمت، خوابگاه پارالل به آبدارخانه.
خوابگاه علياحضرت فرح پهلوي / 3 تلفن پارالل به يک طرف زنگ اخبار به اطاق مستخدمه پارالل به آبدارخانه.
دفتر اعليحضرت همايون شاهنشاه / 3 تلفن پارالل به يکطرف زنگ اخبار به دفتر آجودان کشيک پارالل به راهروي خروجي و آبدارخانه.
دفتر علياحضرت فرح پهلوي / 3 تلفن پارالل به يکطرف زنگ اخبار به اطاق مستخدمه پارالل به آبدارخانه.
خوابگاه والاحضرت ولايتعهد عظمي / 2 تلفن پارالل به يکطرف زنگ اخبار به اطاق پرستار و پارالل به آبدارخانه.
خوابکاه والاحضرت فرحناز/ 2 تلفن پارالل به يکطرف زنگ اخبار به اطاق پرستار پارالل به آبدارخانه و يک رشته کابل سه زوجي به اطاق پرستار براي نصب بلندگو.
اطاق انتظار تشريفات سلطنتي / 3 تلفن پارالل به دو طرف زنگ اخبار.
سالن نيم آئينه جنوبي / 3 تلفن پارالل به دو طرف زنگ اخبار .
1. سالن نهارخوري / 3 تلفن زنگ اخبار
2. سالن نيم آئينه شمالي / 3 تلفن پارالل به سه طرف زنگ اخبار.
[556- 249- 145 د]
3. دفتر آجودان کشيک / 3 تلفن زنگ اخبار.
4. قسمتهائي که براي بار اختصاص داده شده / 3 تلفن پارالل به دو طرف
5. زنگ اخبار.
6. راهروي پشت خوابگاه اعليحضرت همايوني / 2 تلفن زنگ اخبار .
7. بقيه اطاقها هر کدام 2 تلفن و زنگ اخبار به آبدارخانه هر طبقه.
8. حمامها هر کدام 2 تلفن و زنگ اخبار به آبدارخانه هر طبقه.
9. حمامهاي جنب خوابگاههاي اعليحضرتين هر کدام زنگ اخبار پارالل به
10. اطاق پيشخدمت و مستخدمه.
11. خوراکپزيها / هر کدام 2 تلفن.
12. موتورخانه / 2 تلفن.
13. نظارتخانه / 2 تلفن. سيمهاي تلفنهاي مزبور همگي بايد در يک اطاق متمرکز و روي يک پست جنب پست اصلي (کابل از تلفنخانه به کاخ) بسته شود و پستهاي مزبور بايد در محفظهاي که داخل ديوار مجهز به درب قفلدار باشد نصب گردد چنانچه بنا به احتياج فني در قسمتهاي ديگر کاخ نيز پستهاي فرعي نصب ميشود آنها هم بايد در داخل ديوار و درب قفلدار باشد.
[557- 249- 145 د]