مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

حميده نيازي

ناصرالدين شاه قاجار را به عنوان يکي از خوش گذران‌ترين پادشاهان تاريخ مي‌شناسيم که در مدت سلطنت 50 ساله‌اش تا توانست به گشت و گذار و سفر پرداخت. اگر برايتان جالب است بدانيد دخل و خرج اين سفرها چگونه بود اين هم يک سند از هزينه‌هاي صرف شده در يک اردوي عهد قجر!

‌سند زير، که متعلق به مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران مي‌باشد، نمونه‌‌اي از يک قبض يا، رسيد در دوره قاجار است، که براي بخشي از مايحتاج و مخارج صرف شده در يک اردوي شاهانه از بارخانه يا، انبار صادر گرديده است.

تاريخي که در سند قيد گرديده، ماه مبارک رمضان سال 1289، مصادف با سال بيچي‌ئيل (ميمون) را نشان مي‌دهد. با توجه به اين تاريخ، اردوي مذکور مربوط به سفر ناصرالدين شاه به منطقه کجور واقع در استان مازندران مي‌باشد.

ناصرالدين شاه اصولا به سفر و گشت و گذار بسيار علاقه‌مند بود و علاوه بر سه سفر به فرنگستان و يک سفر به عتبات عاليات، به بيشتر نقاط ايران از جمله خراسان (دو بار)، گيلان (دو بار)، مازندران، فارس، نواحي مرکزي و برخي جاهاي ديگر سفر نمود و خاطرات خود را به رشته تحرير درآورده است. همچنين، او اولين پادشاه ايراني است، که عازم فرنگ گرديد.

[2653 ـ 1ع]

اردوي ناصري و پراکندگي چادرهاي شاه و همراهان

در متن سند به مواردي از قبيل: هزينه مواد خوراکي (چاي، پياز، غوره و...)، لوازم ضروري جهت بستن بارها، انعام و دستمزدها، کرايه حمل بار و کالسکه و... اشاره شده است. در آخر نيز، قبض يا رسيد که توسط عباسقلي خان حاکم بلده بارفروش تهيه شده، و عضدالملک آن را مهر کرده است.

عليرضا خان عضدالملک، فرزند موسي خان (برادر مهدعليا) و دايي ناصرالدين شاه بوده است. عليرضا خان بعدها رياست ايل قاجار را برعهده داشت و در عصر ناصري چند سالي حکمران مازندران بود. همچنين در دوره احمد شاه (خردسالي) نايب‌السلطنه او بوده است. عضدالملک در اين سفر يکي از ملتزمين رکاب همايوني مي‌باشد.

در سند به شهرهايي همچون بلده و بارفروش اشاره شده، که اين گروه بخشي از مايحتاج سفر خود را از آنجا تهيه کرده‌اند. بلده از توابع نور مي‌باشد، و بارفروش نام شهر بابل امروزي است، که به نامهاي مامطيران، مامطير، بارفروش ده و بابل شناخته شده است. بابل در زمان فتحعلي شاه قاجار اهميت قابل توجهي پيدا کرد، طوري که قبل از انقلاب اکتبر روسيه، از طريق بندر مشهدسر (بابلسر) با کشور روسيه ارتباط تجاري داشت و به يکي از مراکز مهم بازرگاني استان مازندران تبديل شده بود. بابل امروزي شهري آباد و زيباست.

در ادامه متن استنساخ شده سند مذکور ارائه مي‌گردد.

اخراجات

بارخانه جهت اردوي مبارک کجور و غيرها 1014 تومان و 1100 دينار.

اخراجات بارخانه و وجه نقد جهت پيشکشي حضور مبارک 901 تومان و 4500 دينار.

وجه نقد 822 تومان: نقدي 750 تومان (اشرفي پنجهزاري 1000 عدد مقرر 500 تومان، اشرفي دو هزاري 750 عدد مقرر 150 تومان)، ربعي سفيد 50 تومان، شاهي سفيد 50 تومان؛ از بابت صرف وجوه ضرابخانه 72 تومان.

قيمت چاي و غيره 82 تومان و 9500 دينار.

73 تومان و 9500 دينار: چاي 42 گردانکه مقرر ارسالي ساري 2 گردانکه، بارخانه 40 گردانکه، 25 تومان و 2000 دينار؛ شمع 3 شعله مقرر 15 تومان؛ مال جهت حمل بارخانه 26 عدد في 1 تومان 2500 دينار، 32 تومان و 5000 دينار؛ نمد بارپيچ 3 تخته مقرر 7500 دينار.

9 تومان: ريسمان جهت بستن بار 20 رشته مقرر 5000 دينار؛ پاسنگ و پيچ و غيره جهت قبه 1 تومان و 5000 دينار؛ پياز و غوره و غيره 2 تومان؛ در وجه عبدالله خان 5 تومان.

مخارج درشکه 92 تومان و 1600 دينار:

17 تومان و 1600 دينار: چرم چمدان 100 دينار في 3 تومان، 2 تومان و 5500 دينار؛ اجرت نجار 1 تومان و 5000 دينار؛ قيمت قلاب و سگک و غيره 7000 دينار؛ گل‌ميخ 125 عدد مقرر 3100 دينار؛ پيچ چرمه با مهره 10 عدد مقرر 1000 دينار؛ آچار آهني 2 عدد مقرر 1000 دينار؛ حمام ولايتي 6500 دينار؛ کتان بارپيچ 1 تومان و 75000 دينار؛ رسن حاجي ترخاني 1000 دينار؛ آهن 12 عدد مقرر 3 تومان و 6000 دينار؛ نمد بارپيچ 16 عدد مقرر 3 تومان و 2000 دينار؛ ريسمان 1000 دينار؛ چوب تخته و غيره 2 تومان؛ اجرت سراج 3000 دينار؛ اجرت پيچ 1000 دينار؛ اجرت خياط 1000 دينار.

75 تومان: کرايه حمل کالسکه از بارفروش به دارالخلافه 60 تومان؛ انعام محمدبيک کالسکچي 15 تومان.

قيمت برنج در وجه عاليجاه آقا محمدباقر آبدار شاهي و غيره 17 تومان و 5000 دينار: قيمت برنج 30 دينار مقرر 15 تومان؛ تدارک قاطر 2 تومان و 5000 دينار (پولکي 4 عدد مقرر 1 تومان و 4000 دينار؛ تنگ 4 عدد مقرر 2500 دينار؛ قاطمه 100 دينار مقرر 8500 دينار) منهاي قيمت بار و غيرها 2 تومان الباقي 1012 تومان و 1100 دينار.

[حاشيه]: سنه بيچي ئيل 1012 تومان و 1100 دينار، مبلغ يکهزار و دوازده تومان و يکهزار و يکصد دينار، 506 تومان و 505 دينار. عاليجاه عباسقلي خان حاکم بلده بارفروش از بابت ماليات هذه‌السنه بلده و غيره ابوابجمعي خود رساند. [مهر بادامي کوچک به سجع]: عضدالملک

تحرير في الشهر الرمضان المبارک 1289.

[حاشيه]: مبلغ متن صحيح است.

[197444 ق] (براي مشاهده سند کليک کنيد)