مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

بسم الله الرحمن الرحيم

براي ضبط تاريخ بسيار خلاصه و مختصر از حالات آيت‏الله مرحوم حاج آقا نورالله نجفي اصفهاني طاب ثراه را به عرض مي‏رسانم. معظم له برادر مرحوم آيت‏الله العظمي آقاي حاج شيخ محمدتقي نجفي مشهور به آقانجفي بودند که آن مرحوم ارشد و اعرف مجتهدين اصفهاني بودند و در اصفهان در تاريخ 1307 قمري برابر 1267 شمسي ناصرالدين شاه قاجار قرارداد امتياز تنباکو و توتون را با کمپاني رژي تالبوت و شرکا منعقد و فرمان به امضاي شاه رسيد. جريان امتياز انحصاري به عرض اعلم مراجع وقت آيت‏الله اعظم مرحوم حاج ميرزا حسن شيرازي طاب ثراه در سامراي عراق رسيد. و معظم‏له جمادي‏الاولي 1309 قمري مطابق آذر 1270 شمسي حکم تحريم به اين نحو صادر فرمودند: بسم الله الرحمن الرحيم اليوم استعمال تنباکو و توتون باي‏نحو کان در حکم محاربه با امام زمان صلوات‏الله و سلام عليه است. حرره الاحقر محمدحسن الحسيني. صدور اين فتوي و قيام علماي ايران و رجال و قاطبه ملت و حتي اندرون خود ناصرالدين شاه موجب شد که دولت به زور متوسل شود. و در اصفهان مسعود ميرزا ظل‏سلطان مشهور در مقابل مرحوم آقاي نجفي و مرحوم حاج آقا نورالله نجفي اصفهاني به انواع فشارها متوسل و حتي از دولت تلگراف تهديد مرحوم آقا نجفي مخابره و با اين اوضاع ايشان و مرحوم حاج آقا نورالله به مقاومت قاطعانه ادامه دادند. و با همکاري با علماي تهران و غيره قرارداد ملغي شد. تجار تنباکوي اصفهان دخانيات خود را به فقرا تقسيم کردند. و يکي از تجار 12 هزار کيسه تنباکوي خود را با چند پيت نفت آتش زد و درس عبرتي به شاه و کمپاني و ممالک داده شد. اين قدرت قلم مرجع ديني بود. به قول ناپلئون امپراطور فرانسه قلم از شمشير برنده‏تر است. و به اين فتوا تمام قدرت داخلي و خارجي نتوانست مقاومت کند. اين يکي از قيامها بود. و قيام رهبر انقلاب حضرت آيت‏الله العظمي خميني در تاريخ کنوني مافوق نهضتها بوده و به ادامه دادن آن اطمينان و اميدواري برقرار است.

2ـ مقام عالي علمي و سياسي حضرت آيت‏الله مرحوم حاج آقا نورالله نجفي اصفهاني به درجه‏اي رفيع بود که مراجع عظام تقليد ايشان را به طراز اول انتخاب نمودند. و پيش از تشکيل مجلس دوم ايران در تاريخ آبان 1289 شمسي ايشان در مجلس شوراي ملي ايران شرکت نکردند. ولي مرحوم آيت‏الله مدرّس شهيد شرکت کرده و اين تکليف را به نحو احسن انجام دادند.

3ـ پس از عزل محمدعلي شاه از سلطنت در تيرماه 1288 به سفارت روسيه پناهنده شد. و بعد به روسيه رفت و مجددا به نفع سلطنت و تحت حمايت دولت روسيه در تاريخ 21 رجب 1327 مطابق 1290 شمسي به نام خليل تاجر بغدادي به ايران مراجعت و ارشدالدوله سردار سپاه محمدعلي ميرزا توانست تهران را تسخير نمايد. کابينه تشکيل دهد و براي اصفهان اقبال‏الدوله را به حکومت منصوب کردند و معدل‏الملک پيشکار حکومت شد. در اين اوقات مرحوم حاج آقا نورالله نجفي در اصفهان با جمعي از سياسيون و مشروطه‏خواهان انجمن سري داشتند و اطلاعيه‏اي صادر مي‏کردند و مرکز تجمع آنها مساجد و مخصوصا مسجد شاه بود. فشار اقبال‏الدوله زياد شد تا اينکه ضرغام‌السلطنه بختياري برحسب دستور سردار اسعد حاج علي خان با جمعي سوار بختياري به اصفهان آمدند و با کمک علما و مردم و ايل بختياري اقبال‏السلطنه فرار کرد. و مرحوم حاج آقا نورالله نجفي با کمال درايت و فراست ايستادگي کرد و بالاخره محمدعلي شاه در نتيجه جنگ فرار کرد. و سالارالدوله هم که از غرب قيام کرده بود و تا همدان پيشروي کرد، او شکست خورد و قواي ملي ايران ايل بختياري و سپهدار تنکابني و مليون زمام امور را به دست گرفتند و احمدشاه نيز به سلطنت برقرار شد.

نوبت به کودتاي سوم حوت سيدضياءالدين طباطبايي رسيد که در تاريخ سوم حوت 1299 تحت حمايت انگليس تهران را اشغال و سيدضياءالدين عبا و عمامه را به کلاه دولتي مشکي تبديل و با فرمان احمدشاه قاجار نخست وزير و مأمور تشکيل کابينه شد. پس از 90 روز کابينه سيدضياء براي اختلافي که با رضاخان داشت، منحل گرديد و به اصطلاح روز کابينه سياه به هم ريخت و تبعيد شد. تا 19 آبان 1302 سردار سپه ريس‏الوزراء شد و کليد همه امور و انتخابات به دست او و شرکت نفت و در واقع سفارت انگليس بود. و اين طلاي سياه نفت اوضاع و سلطنت و دولت به هم ريخت. سه نفر مورد توجه براي کودتا بودند: اميرمفخم و نصرت‏الدوله و سيدضياء. از شرحش مي‏گذريم. بعد که سيدضياء را کنار گذاشته و رضاخان سردارسپه براي جمهوري و پر از مشکلات و مخالفتها براي سلطنت در نظر گرفته شد و مجلس پنجم مأموريت اين امور را داشت، تمام انتخابات برخلاف قانون و با زور و دستور بود در تهران به طرز خاصي شد.و با اينکه مرحوم دکتر مصدق و مستوفي و ميرزا سيداحمد بهبهاني و مرحوم مدرس به ترتيب و بعد از ديگران مشيرالدوله پيرنيا و مؤتمن‏الملک پيرنيا انتخاب شدند و سه جلسه از اين دوره مؤتمن‏الملک پيرنيا رييس و مرحوم مدرس نايب رييس بودند؛ در دوره جلسات اخير تفصيل زيادي است و بالاخره با ممانعت مرحوم مدرس و دکتر مصدق و ديگران برخلاف قانون و برخلاف ميزان به نايب رييسي سيدمحمد تدين انقراض قاجاريه و تشکيل مجلس مؤسسان تصويب و پس از اين اقدامات و نصب سردار سپه در تاريخ 14 ارديبهشت 1305 شمسي رضاخان سردار سپه تاجگذاري کرد که جلسات آن خواندني است و مخالفت مردم و بالخصوص علماي عظام چشم گير بود. و چون از مأموريت رضاخان و اموري که برخلاف اسلام و ايران بايد انجام گيرد برجسته‏ترين علما و رجال مطلع بودند. بنابراين مرحوم حاج آقا نورالله نجفي در تاريخ آبانماه 1306 شمسي به اتفاق مرحوم آقا کمال‏الدين شريعتمدار فرزند مرحوم آقانجفي عازم قم و قيام شدند. و به علماي بلاد اطلاع دادند و از شهرها جمعيتي از علما جمع شدند. و از خمين حجت‏الاسلام والمسلمين مرحوم حاج ميرزا محمدمهدي طاب ثراه دايي بزرگ حقير و اخوان به اين جمع پيوست. علماي اصفهان زياد بودند و مرحوم آيت‏الله سيدالعراقين و فشارکي و جمعي نيز به قم وارد شدند و در (اره‏دِه) مرکز خمين که فعلاً شهابه است.

آقاي ميرزا محمدعلي مجتهد در بين راه قم آمدند و داعي بديدنشان رفتم. جماعت قم زياد اقدامات زيادتر بود و علما به استقبال وارد مي‏شدند. و اين امر موجب نگراني رضاشاه که تازه به سلطنت رسيده بود و قصد داشت سرباز و نظام اجباري گرفتن به قدرت خود افزوده تجديد قرارداد و کشف حجاب و خلع لباس روحانيت و منع روضه و عزاي محرم و انحصار ترياک و نيز کلاه پهلوي و به جاي سلام برداشتن کلاه را شبه ممالک اروپايي سازد، گرديد. و در فکر قطع مخالفت بود بنابراين تيمورتاش ظالم قهار بسيار فاسد و جم را به قم خدمت مرحوم حاج آقا نورالله نجفي فرستاد و قول و قرار مساعد و انجام تقاضا را داد. و نخست وزير حاج مخبرالسلطنه هدايت را نيز به قم فرستاد و قول دادند که تقاضاهاي ايشان را عملي نمايند. و معظم له موافقت خود را بااعلام مخالفت موکول به تصويب مجلس شوراي ملي نمودند. و چون قضيه حل نشد و مرحوم حاج آقا نورالله مثل اوايل سال 1303 که سردار سپه رييس‏الوزراء بود و به قم نزد مراجع عظام نجف رفت و توبه کرد و مراجع باور کردند گول نخورد و کنار نرفت، بنابراين در تاريخ شب 4 ديماه 1306 ناگهان به دار آخرت رحلت کردند. و مشهور بود که در يک ظرف دوا ايشان را مسموم کردند ولي قضيه کاملاً روشن نشد. و خداوند قادر متعال سزاي رضاشاه و محمدرضا شاه را به آنها داد. و بايد اين تاريخ براي ماها عبرت باشد. و پس از رحلت آن مرحوم حضرات آيت‏الله مرحوم حاج آقا جمال‏الدين نجفي اصفهاني از تهران به قم مشرف شده و با حالت اغماء و بيهوشي نعش برادر بزرگ خود را تشييع کردند و جنازه به عتبات عاليات حمل گرديد.

اين برادر کوچک ساليان دراز در اصفهان و مسجد شيخ لطف‏الله با کمال لياقت و درايت به امور مردم و امامت و تبليغات دامنه‏دار و مورد علاقه و توجه عمومي ادامه دادند. و بعدا در طهران در حدود باغ پنبه به خدمات اسلامي اشتغال و مقبول‏العامه و بسيار متين و متواضع بودند. علت آمدنشان به تهران را نمي‏دانم يا فراموش کردم. با ايشان در اصفهان چند سال و در تهران در دو سال 1302 و 1303 شمسي چند ماه ملاقات و متفيض مي‏شديم. رحمهْ‌الله علينا و عليهم اجمعين والسلام.