مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

با پيروزي مشروطه‏خواهان بر محمدعلي‏شاه که در نتيجه همراهي مردم و مجاهدات علما تحقق يافت، اميد مي‏رفت که با استقرار مشروطيت و اجراي قانون اساسي کشور ما در مسير مردم‏سالاري ديني به سمت پيشرفت، توسعه، آزادي و استقلال پيش برود. اما از همان ابتداي فتح تهران، عده‏اي افراطي مسيري خلاف مسير ملت و روحانيت شيعه در پيش گرفته و با افراطي‏گري مانع اجراي قانون و استقرار آزادي و امنيت در کشور شدند. تلاش علما و مراجع نجف براي اجراي اصل دوم متمم قانون اساسي که بر اساس آن پنج عالم طراز اول بر مصوبات مجلس از لحاظ انطباق آنها با قواعد شرعي نظارت مي‏نمودند. حرکتي قانوني بود که از سوي گروههاي قانون‏گريز و سکولار مورد بي‏اعتنايي و حتي عکس‏العمل خشن قرار گرفت. ترور سيد عبدالله بهبهاني و طرح نقشه ترور حاج‏آقا نورالله، گام‏هايي بود که عشاق آزادي پاريس براي وابستگي ايران و جدايي دين از سياست برداشتند. در چنين شرايطي حاج‏آقا نورالله که در مظان ترور، تروريست‏هاي افراطي قرار داشت، علي‏رغم انتخابش به عنوان يکي از 5 نفر علماي طراز اول اين‏گونه صلاح‏ديد که با مهاجرت به نجف و ملاقات با مراجع آن ديار به خصوص مرحوم آخوندخراساني آنها را از آنچه در ايران مي‏گذشت آگاه سازد. لذا خائفا يترقب عازم نجف اشرف شد و با آگاه ساختن مراجع نجف از وضع ايران موجي از انتقادات جدي را عليه افراطيون غربگرا برانگيخت. حاج‏آقا نورالله در آستانه هجرت به نجف اشرف تلگراف زير را به مجلس شوراي ملي ارسال کرد:

تلگراف حاج آقانورالله به مجلس مبني بر رد پيشنهاد مجلس از اصفهان به تهران

مقام محترم مجلس شوراي ملي شيدالله ارکانه

«تلگراف مبارک بهارستان، از اينکه نظر به حُسن ظن که به داعي داشته، اين ضعيف را به جهت نظارت قانون انتخاب فرموده‏اند، کمال امتنان و تشکر حاصل شد. افسوس که تلگراف مبارکه در سه منزلي اصفهان که برحسب نذري که نموده بودم مسافر عتبات بودم زيارت شد. و چون اول وظيفه اين خدمت به ملت است اين قسم مي‏دانم که خاطر مبارک حجج الاسلام عتبات عاليات را از بعضي مطالب مملکت کاملاً مستحضر نمايم.اُولي اين قسم دانستم که عاجلاً اداي تکليف شرعي خود را نموده ضمنا بزرگترين خدمت به اين اساس مقدس را انجام نموده، سه ماهه مشرف به اين خدمت خواهم شد و از تعجيل معذرت مي‏خواهم. و هرگاه مطلب لازمي است که بايد خاطر حقير را مستحضر نماييد در عراق منتظر هستم.»¹ و ²

داعي شيخ نورالله

ورود حاج‏آقا نورالله به نجف و استقبال بي‏نظير مرحوم آخوند خراساني از او

حاج آقا نورالله چنانچه خود در تلگراف مي‏نويسد، يکي از دلايل رفتنش به عتبات و خروج از ايران براي مطلع کردن مراجع نجف مي‏باشد. اما چگونگي ورود حاج آقا نورالله به نجف را آيت‌الله شيخ لطف‌الله صافي گلپايگاني از زبان يکي از فضلاي «موقعي که خبر ورود حاج آقا نورالله به نجف رسيد، مرحوم آخوند خراساني عده‏اي را به چند فرسخي براي استقبال ايشان فرستادند. و ايشان را با احترام فوق‏العاده وارد شهر کردند. در زمان ملاقات مرحوم آخوند از حاج آقا نورالله گِله کردند که امثال شما چرا نبايد به عنوان طراز اول به مجلس برود؟ و آن مرحوم واقعه و جريانات انحرافي در مشروطيت را براي مرحوم آخوند به طور دقيق بيان و شرح دادند.»³

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . لازم به تذکر است که حاج آقا نورالله عليرغم عدم شرکت در مجلس ، خود مقدمات سفر مرحوم مدرس رابراي شرکت در مجلس به عنوان يک نفر مجتهد طراز اول فراهم آورد.

2 . اصل اين سند در بايگاني اسناد مجلس شوراي ملي موجود است. و در کنگره پنجاهمين سالگرد شهادت مدرس ارائه گرديد.

3 . مصاحبه با آيت‏الله صافي گلپايگاني.