فاطمه معزي

ميرزا ابراهيم خان نشاط، عضو جامع آدميت و منشي سفارت فرانسه در تهران بود. با آغاز جريان انقلاب مشروطه، به جرگة مشروطه‏خواهان پيوست و در انجمنهاي مختلف در اين راه به فعاليت پرداخت. او يكي از اعضاي افراطي كميتة انقلاب بود كه در ربيع‏الاول 1322 تاسيس و اولين جلسة آن در باغ سليمان خان ميكده برگزار شد. كميتة انقلاب يك حركت افراطي مدعي مشروطه‏خواهي بود كه اقدامات آن در نهايت منجر به انحراف جريان مشروطه شد. از ديگر اعضاي اين مجمع نصرالله خان ملك‏المتكلمين، سيدجمال واعظ، ابوالحسن شيخ‏الرئيس. حاجي سياح، سيدمحمدرضا مساوات، ميرزا يحيي دولت‏آبادي و غيره بودند. از اهداف اين مجمع مخفي « كسب قانون و عدالت و برهم زدن دستگاه ظلم و بيدادگري» بود. از ديگر محافلي كه او به رفت و آمد در آن مي‏پرداخت انجمني بود كه اعضاي آن را سيداسدالله خرقاني، مجلسي اصفهاني، و سلطان‏العلماء زواره و شيخ مهدي فرزند آيت‏الله حاج شيخ فضل‏الله نوري تشكيل مي‏دادند. ميرزا ابراهيم خان در سال 1324 هـ .ق. به عضويت انجمن مخفي‏اي ديگر درآمد كه شاخه‏اي از انجمن « انصار» بود رياست اين انجمن برعهده ميرزاعلي خان ارشدالدوله بود. ميرزا علي خان ارشدالدوله بعدها براي بازگشت محمدعلي شاه مخلوع تلاش بسيار كرد و در اين راه جان خود را از دست داد. در نتيجة فعاليت در انجمنهاي گوناگون، دولت ايران از سفارت فرانسه خواست تا تكليف ميرزاابراهيم خان را روشن كند چرا كه وي داراي مصونيت بود و تحت پوشش اين مصونيت به راحتي فعاليت سياسي مي‏كرد. در راستاي خواستة دولت ايران، سفارت فرانسه از ميرزاابراهيم خان خواست كه يا دست از فعاليت سياسي بردارد يا استعفاء دهد كه او شق دوم را پذيرفت و از منشيگري سفارت فرانسه استعفاء داد.

در جريان تحصن آيت‏الله حاج شيخ فضل‏الله نوري در حضرت عبدالعظيم، ميرزا ابراهيم خان به قصد تحريك اطرافيان ايشان ظاهراً به عنوان زيارت به حضرت عبدالعظيم رفت. او به گفتگو با يكي از روحانيان مشغول بود كه مورد تهاجم اطرافيان شيخ قرار گرفت و بهانه خوبي به دست مشروطه‏خواهان تندرو داد. جرايد و انجمنهاي مشروطه‏خواه به اين واقعه پرداختند. چند انجمن لايحه به مجلس فرستادند و در اين لاحيه به شرح ماجرا پرداختند: « روز چهارشنبه جناب آقاميرزا ابراهيم خان منشي سابق سفارت فرانسه كه در بعضي انجمنها سمت عضويت دارند و به خلوص وطن‏پرستي از شغل چندين سالة خود استعفاء داده‏اند محض زيارت به حضرت عبدالعظيم مي‏روند. در آنجا با شيخ شاپور مشغول صحبت بودند كه چند نفر از كسان شيخ فضل‏الله با چوب و قداره ريخته و صدمة زياد بر ايشان وارد مي‏آورند و ايشان را مي‏برند خانة شيخ ... در اين صورت تكليف اشخاصي كه به زيارت مي‏روند چيست؟ اعضاي انجمنها و ساير ملت اگر اندكي صبر كنند همين كه كارد به استخوان آنها رسيد تحمل نخواهند كرد...»

ميرزا ابراهيم خان نشاط، كه از مخالفان سرسخت آيت‏الله حاج شيخ فضل‏الله نوري بود به همراه سيدجمال اصفهاني و ميرزا جهانگيرخان صوراسرافيل و محمدرضا مساوات به ملاقات نصرالله خان ملك‏المتكلمين رفتند و در مورد از ميان بردن شيخ فضل‏الله نوري اعلام آمادگي كردند ولي طرح آنان با مخالفت ملك‏المتكلمين مواجه شد، به اين دليل كه هنوز زمان را مناسب براي اجراي اين امر نمي‏ديد و قتل حاج شيخ فضل‏الله نوري توسط تندرويان عاملي براي توقف حركت خودشان مي‏شود.

ميرزاابراهيم خان در جريان فتح اصفهان توسط مشروطه‏خواهان در محرم 1327، از سوي انجمن مخفي مامور شد تا به همراه مجدالاسلام و صدرالانام و محمدجعفر ميرزا به اصفهان بروند و تحريكات طرفداران محمدعلي شاه را خنثي كنند. آنها با لباس مبدل به اصفهان وارد شده، در ابتداي امر دستگير شدند ولي بلافاصله آزاد و موفق به ايجاد رابطه با خوانين بختياري شدند. همكاري با خوانين بختياري تا فتح تهران ادامه يافت و به همين واسطه هر سه نفر در حكومت صمصام‏السلطنه به كار گرفته شدند. ميرزا ابراهيم خان به رياست عدلية اصفهان منصوب شد. وي پس از استقرار حكومت مشروطه، در انتخابات دورة دوم مجلس شوراي ملي به نمايندگي اصفهان انتخاب شد.