مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

مظفر شاهدي

درباره جشنهاي 2500 ساله شاهنشاهي که در سال 1350ش/1971م در پنجاهمين سال سلطنت و حکمراني خاندان پهلوي، در شيراز ]تخت جمشيد[ برگزار شد گزارشات فراواني در دست است. از جمله درباره مبالغ هنگفتي که براي اين جشنها هزينه شده بود. در طي اين جشنها رژيم شاه نهايت تلاش خود را به کار برده بود تا در آغاز دهه 1350ش/1970م، که به زعم خود از جايگاه بسيار تثبيت شده‌اي برخوردار شده بود، نظرات و اذهان عمومي جهانيان را به خود جلب کند. اسدالله علم در برگزاري اين مراسم نقش اصلي را ايفا مي‌کرد. وي با عنوان وزير دربار رسماً از سوي شاه به رياست شوراي عالي برگزاري اين جشنها برگزيده شده بود.¹

اسدالله علم در راستاي برگزاري اين جشنها چنان راه افراط پيمود و آن قدر هزينه‌هاي هنگفت از بودجه عمومي مملکت به آن اختصاص داد که حتي فرح ديبا نيز از اين همه ولخرجيهاي علم لب به شکايت گشود. علم در اعتراض به شکايتهاي فرح ديبا استعفاي خود را از رياست اين جشنها به شاه تقديم کرد؛ اما علاوه بر اين که شاه استعفاي او را نپذيرفت، بلکه مجدداً و با اختيارات بيشتر او را در رأس ‌گردانندگان اين جشنها قرار داد. اين جشنها طبق برنامه‌هاي از پيش تعيين شده علم انجام گرفت.²

علم در جريان برگزاري اين جشنها، که حتي اعتراض برخي از کشورهاي دوست رژيم را برانگيخته بود، به مطبوعات داخلي دستور داد تا در پشتيباني از برگزاري جشنهاي 2500 ساله و ضرورت صرف هزينه‌هاي سرسام‌آور سخن‌پراکني کنند. علم کمکهاي مالي هنگفتي در اختيار گردانندگان اين مطبوعات قرار داده بود. در اين زمان مقاله‌هاي زيادي در تأييد و لزوم برگزاري اين جشنها به دستور علم در مطبوعات وابسته به دولت به چاپ رسيد. از جمله اين مطبوعات مي‌توان خواندنيها را نام برد که در اين ميان گوي سبقت را از ديگران ربوده بود. در نامه‌اي که مديران اين مجله براي علم درباره جشنهاي 2500 ساله و اقدامات اين نشريه در طول برگزاري جشنها ارسال شده است، مي‌خوانيم: «دوست بزرگ و بزرگوار ـ ضمن عرض شادباش به‌مناسبتهاي مختلف به جنابعالي و همه ايرانيان به ويژه شاه‌پرستان، همراه اين نامه مقاله‌اي در دفاع از هزينه جشنها در شماره فردا به چاپ خواهد رسيد که نمونه‌اش را تقديم مي‌کنم. به طوري که مي‌دانيد 25 شماره تمام در مدت سه ماه خواندنيها به مناسبت جشن‌ها با شماره‌هاي مخصوص انتشار داد و در اين مورد تا اندازه‌اي دين خود را نسبت به کشورش ادا کرد ... اکنون نوبت مولاست که دست بنده خود را بگيرد و او را نجات دهد ...».³

نکته ديگري که درباره جشنهاي 2500 ساله قابل ذکر مي‌نمايد، نقش اسرائيل در برگزاري اين جشنهاست. علم از سالها پيش طي مأموريتهاي مختلف به طور پنهاني از اسرائيل ديدن کرده بود. وي در طي اين سفرها از ديدگاههاي مقامهاي سياسي و اطلاعاتي اين کشور درباره ايران جويا شده بود. در اين سالها روابط بسيار تنگاتنگي بين علم و مأموران اسرائيلي وجود داشت. مقامات اسرائيلي در خصوص چگونگي برپايي جشنهاي 2500 ساله در تخت جمشيد سفارشات و راهنماييهايي به علم کرده بودند.⁴ چنانکه شهردار اورشليم چندي پس از برگزاري جشنهاي 2500 ساله اعتراف کرد که تز اصلي برگزاري اين جشنها را او در اختيار علم قرار داده است.

اوايل دهه 1960]ش1340[ اسدالله علم نخست‌وزير براي توسعه جهانگردي در ايران از دولت اسرائيل درخواست کرد تا طرحي تنظيم کند. تدي کولک (Teddy Kollek) رئيس اتحاديه توريستي دولت اسرائيل و شهردار بعدي اورشليم، به رياست ميسيون برنامه‌ريزي برگزيده شد. کولک توصيه کرد که ضمن تأسيس هتلها، جاده‌هاي جديد و وسائل نقليه مدرن در تخت‌جمشيد، ايران بايد واقعه مهمي برپا کند تا خارجيان را به اين تسهيلات جهانگردي جديد جلب کند. بعدها کولک اعتراف کرد که هرگز تصور نمي‌کرد اسراف‌کاري که در جشنهاي بيست و پنجمين قرن بنيانگذاري امپراتوري ايران پيش آمد همان است که او توصيه کرد.⁵

به اين ترتيب علم، وزير دربار، توانسته بود نظر شاه را به خود جلب کند. او تنها فردي بود که شاه مي‌توانست در اجراي برنامه‌هايش به او اميد بندد، و سالهاي طولاني از خدمات صادقانه او بهره‌مند شود.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، سند11ـ22ـ2ـ794ـ ع.

2. احسان نراقي، از کاخ شاه تا زندان اوين. ترجمه سعيد آذري، چاپ اول، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگي رسا،1372. ص117-116 .

3. مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، سند6ـ326ـ794ـ ع.

4. از آنجايي که برگزاري جشنهاي 2500 ساله از سري برنامه‌هاي باستان‌گرايانه رژيم پهلوي بود، ياري و راهنمايي دولت اسرائيل در اين ‌باره منطقي مي‌نمايد. زيرا در اين سالها که اسرائيل درگيريهاي شديدي با کشورهاي عرب و جهان اسلام داشت، جستجو نمودن متحدي مانند ايران برايش بس لازم و حياتي مي‌نمود، تا از اين طريق در صفوف کشورهاي اسلامي خدشه وارد شود. به همين دليل اسرائيليها از نظر تاريخي خود را به ايرانيان باستان پيوند مي‌دادند و با يادآوري مسائلي نظير آزاد شدن يهوديها از بابل توسط کوروش دوم هخامنشي، درصدد کشاندن هرچه بيشتر رژيم شاه به سوي خود بودند.

5. سينتيا هلمز، خاطرات همسر سفير . ترجمه اسماعيل زند، چاپ اول، تهران، نشر البرز، 1370، ص 79 .