مشاهيرزنان
شهربانو
آسيه آل احمد
در اين شماره مشاهير زنان به مناسبت ماه محرم اختصاص به شهربانو، همسر امام حسين(ع) و مادر حضرت زين‌العابدين (ع) دارد.گرچه ابهامات بسيار در خصوص زندگي و مرگ او وجود دارد اما با تکيه بر منابع موجود سعي شده تا حد امکان شرحي از زندگي وي ارائه شود.
شهربانو دختر يزدگرد سوم آخرين پادشاه ساساني (حکومت 632تا 651م) همسر امام حسين (ع) و مادر حضرت زين‌العابدين (ع) بود. زندگي او در پرده‌اي از ابهام است و روايات مختلف از اسارت، ازدواج، فوت و محل دفنش در تاريخ وجود دارد. حتي عده‌اي بر اين اعتقادند که يزدگرد داراي چنين دختري نبوده است. در اين نوشته به علت نبود مستندات متقن سعي بر آن شده که اقوال مختلف مورخين بررسي و چکيده و نتيجه‌اي از زندگي اين شاهزاده ايراني ارائه شود.
تمامي مورخيني که به اسير شدن او و ازدواجش با امام حسين اعتقاد دارند، بدون درنظر گرفتن بعضي اختلافات معتقدند که پس از حمله مسلمانان به ايران که منجر به شکست يزدگرد سوم شد دخترانش به اسارت مسلمانان در آمده، و به مدينه برده شدند و شهربانو به ازدواج حسين بن علي (ع) درآمد. حاصل اين پيوند علي بن حسين (ع) بود. اگر اين روايات صحيح باشند به قول محمدحسن خان اعتمادالسلطنه: «حق تعالي او را به مزيتي عظيم اختصاص بخشيده که امامت در نسل او قرار داده شود». 1
همانطور که در بالا ذکر شد، منابع روايتهاي مختلفي در مورد اسارت اين شاهزاده خانم نقل کرده‌اند که به مهمترين‌هاي آن اشاره مي‌کنيم. مورخيني چون کليني و راوندي بر اين اعتقادند که در زمان عمر خطاب (حکومت13-23ق) پس از شکست سپاه يزدگرد دخترانش به اسارت مسلمانان درآمدند. روايت دوم به نقل از شيخ صدوق اين است که وقتي عبدالله بن عامر در زمان عثمان بن عفان (حکومت 23-35ق) خراسان را فتح کرد دو دختر يزدگرد را اسيرکرد و آنان را به مدينه فرستاد. روايت سوم از شيخ مفيد است که مي‌نويسد حريث بن جابر حنفي حاکم برخي ولايات مشرق ايران در زمان حضرت علي (ع) (حکومت 35- 40ه ق) دو دختر يزدگرد را درآن نواحي اسير کرد و به نزد ايشان در کوفه فرستاد. 2 با کمي دقت در متن فوق متوجه اختلاف و فاصله تاريخهاي بسيار زياد اين روايات مي‌شويم. يقيناً روايت اول قابل قبول نيست زيرا اين اسارت اگر در جنگ قادسيه و يا نهاوند رخ داده باشد يعني بين سالهاي 16 و 17 ه ق بوده و اگر با تاريخ تولد حضرت زين‌العابدين (ع) مقايسه شود که طبق روايات بين سالهاي 36 تا 38ه.ق بوده است متوجه مي‌شويم که حدود بيست سال شهربانو فرزندي از امام حسين نداشته است که اين امري بعيد به نظر مي‌رسد. 3
پس از اسارت اين شاهزاده بحث ازدواج او با امام حسين (ع) مطرح است. اين اتفاق هم چندين روايت دارد که برخي گفته‌اند شهربانو را در انتخاب همسر آزاد گذاشتند و او حسين بن علي (ع) را انتخاب کرد. اما در روايات ديگر چنين ذکر شده که عثمان، شهربانو را به حسين بن علي (ع) و خواهرش را به امام حسن (ع) بخشيد و نقل ديگر آن است که حضرت علي (ع) او را به پسرش حسين (ع) بخشيد و خواهرش را به محمد بن ابوبکر داد. 4 محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در کتاب خيرات حسان ورود دختران يزدگرد را به مدينه چنين شرح داده: «گويند وقتي زنان و دختران اهالي مدينه شنيدند دخترهاي پادشاه عجم را وارد مدينه مي کنند همه به تماشا بر بامهاي معابر رفتند و در راه تحصيل اذن شوهران، بسياري از نسوان مدينه صداقها بخشيدند». 5
از زندگي مشترک شهربانو و امام حسين (ع) اطلاعي در دست نيست جز اينکه نقل کرده اند او مادر حضرت سجاد مي‌باشد. گرچه اين واقعه نيز مانند ديگر وقايع زندگي او داراي چندين روايت است. مورخين نام مادر حضرت را ام سلمه، جهان بانويه، جهان شاه، حرار، شاه زنان، شهربان، شهربانو، شهربانويه، غزاله و نام پدرش را سبحان ملک پارس، شيرويه بن کسري، ملک قاشان، نوشجان و يزدگرد نقل کرده‌اند. يعقوبي مي‌نويسد نام مادر امام سجاد (ع) حرار دختر يزدگرد بود و چون به همسري امام حسين (ع) در آمد امام نام وي را به غزاله تغيير داد. 6
مرگ شهربانو چون زندگي‌اش در پرده ابهام است. اکثر مورخين معتقدند که شهربانو پس از به دنيا آمدن حضرت سجاد (ع) فوت کرد و برخي معتقدند که پس از واقعه کربلا خود را در فرات غرق کرد و عده‌اي ديگر مي گويند زمان حرکت امام حسين از مدينه به کوفه امام او را راهي ايران کرد و شهربانو در ميان راه در ري درگذشت و بقعه بي بي شهربانو نيز منسوب به اوست.
|
|
|
امامزاده بي بي شهربانو
|
| |
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. محمدحسن خان اعتمادالسلطنه. خيرات حسان. چاپ سنگي. 1304ه ق. ج 2. ص120 .
2. محمدحسن رجبي. مشاهير زنان ايراني و پارسي‌گوي از آغاز تا مشروطه. تهران، سروش، 1374. ص 138. و نگاه کنيد به: دايرة‌المعارف تشيع. زيرنظر احمد صدرحاج سيد جوادي و... تهران، سازمان دايرة‌المعارف تشيع. 1368. ج 2. ص 549. ذيل مدخل امام زين العابدين (ع).
3. همان.
4. همان .
5. خيرات حسان. همان.
6. دايرة‌المعارف تشيع. زير نظر احمد صدر حاج سيد جوادي و... تهران، سازمان دايرة‌المعارف تشيع. 1375. ج 3. ص 549. ذيل مدخل بي بي شهربانو.
138
شماره ۲۷، مشاهير زنان 
نسخه قابل چاپ
ارسال برای دوستان
- 