طاهره شکوهي

ويليام هيلي سوليوان ((william hely sulivan آخرين سفير آمريکا در ايران در سال 1922 در رودآيلند متولد شد. او پس از کسب تحصيلات دانشگاهي راهي دانشکده ديپلماتيک شد. در جنگ جهاني دوم به استخدام نيروي دريايي آمريکا درآمد و با درجه افسري در جنگهاي خاور دور شرکت کرد. پس از پايان جنگ جهاني دوم وارد وزارت خارجه آمريکا شد و در جريان جنگ کره به عنوان مشاور سياسي ژنرال مک‌آرتور در دفتر او خدمت مي‌کرد. وي پس از انجام مأموريتهاي مختلف در خاور دور به سمت سفير آمريکا در لائوس و فيليپين منصوب شد و در جريان اين مأموريتها از مشاوران نزديک کيسينجر وزير خارجه پيشين آمريکا در مذاکرات صلح ويتنام بود.

سوليوان پيش از اينکه به عنوان سفير آمريکا در تهران انتخاب شود، هيچگاه تجربه کار با ايران و حتي يک کشور اسلامي را نداشت. نزديکترين مأموريت او به تهران، کلکته، آن هم حدود سي سال قبل بود. سوليوان ديپلماتي بود که به قول خودش نه اطلاعات دقيقي نسبت به ايران داشت و نه مايل به پذيرفتن اين مأموريت بود ولي از آنجا که تجربه کار در کشورهايي با حکومتهاي متمرکز و استبدادي را داشت به اين سمت انتخاب شد.

هنگام ورود سوليوان به تهران سفارت آمريکا در تهران فعاليت وسيع و پردامنه‌اي داشت. تعداد کارکنان سفارت به اضافه مأموريني که در قسمت نظامي کار مي‌کردند بالغ بر دو هزار نفر بود که با اعضاي خانواده‌هايشان به پنج هزار نفر مي‌رسيدند. سوليوان قبل از عزيمت به ايران با کارتر ديدار کرد و خواستار راهنمايي کارتر در مورد برخي از مسائل موجود بين دو کشور شد. رئيس جمهور آمريکا نيز به طور مفصل در اين رابطه سخن گفت و در ماه ژوئن 1977 که به عنوان سفير وارد تهران شد در اولين فرصت مطالب کارتر را که بازگوکننده سياستهاي کارتر در قبال ايران بود عيناً به اطلاع شاه رساند.

سوليوان يکي از با سابقه‌ترين و پرکارترين کارمندان دستگاه سياست خارجي به حساب مي‌آمد. او فردي زيرک و کارکشته بود و با کوله‌باري از تجارب راهي ايران شده بود و طبق دستوراتي که به وي داده شده بود بايستي تمام وقايع و جزئيات اتفاقات سياسي ايران را از نزديک زير نظر داشته به واشنگتن گزارش مي‌داد. با شدت گرفتن حرکت انقلاب ايران و براي پايان بخشيدن به آن سوليوان طرحي پيشنهاد نمود مبني بر کنار گذاشتن شاه و روي کار آوردن ميانه‌روها، ولي با مخالفت واشنگتن روبه‌رو شد. او در اين رابطه مي‌گويد: «اگر به پيشنهاد من توجه مي‌شد و امکان انتقال آرام و بدون خونريزي قدرت فراهم مي‌گرديد به منافع آمريکا در ايران لطمه زيادي وارد نمي‌آمد... ما بايد براي حفظ منافع خود با انقلاب همراه شويم و خود را با شرايط تازه تطبيق دهيم».

طرح سوليوان شکي براي دولتمردان کاخ سفيد باقي نگذاشت که او ديگر نمي‌تواند سخنگوي واقعي دولت آمريکا در تهران باشد چرا که اقدامات وي در خلاف جهت سياستهاي کلي ايالات متحده قرار گرفته بود.

بهمن 1357/ فوريه 1979 سفارت آمريکا براي مدت کوتاهي اشغال شد و پس از مذاکره با ابراهيم يزدي (وزير امور خارجه دولت موقت) قضيه منتفي گرديد. با اوج‌گيري انقلاب و پيش‌بيني خطرات احتمالي، سوليوان 33 ديپلمات اسرائيلي را با کليه اتباع آمريکايي از ايران خارج نمود و همچنين بسياري از اسناد طبقه‌بندي شده سفارت را بسته‌بندي کرده به واشنگتن ارسال کرد.

اندکي بعد از پيروزي انقلاب و پيش از تسخير لانه جاسوسي آمريکا (آوريل 1979) سوليوان به آمريکا فراخوانده شد. وي پس از بازگشت به آمريکا به علت اختلاف نظر با کارتر و مشاور امنيت ملي او برژينسکي بازنشسته شد و پيشنهاد رياست مجمع آمريکايي‌ (يک سازمان مطالعاتي وابسته به دانشگاه کلمبيا) را پذيرفت. سوليوان پس از پايان مأموريت خود در کتابي به نام مأموريت در ايران به حقايقي از اوضاع سياسي ايران در عصر پهلوي، دخالتهاي آمريکا در ايران، وابستگي و چاپلوسي بسياري از مقامات دولتي شاه و اختناق سياسي و اجتماعي ايران در دوران حکومت محمدرضا پهلوي اشاره مي‌کند.

_______________________

منابع:

1. هيلي ‌سوليوان، ويليام. مأموريت در ايران. ترجمه محمود مشرقي. [تهران]: هفته، 1361 .

2. سيک، گري. همه چيز فرو مي‌ريزد. ترجمه علي بختياري‌زاده. تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1384 .