فرانک نظري
با پايتخت شدن و تبديل تهران به يک شهر کم کم بايستي اصول زندگي شهرنشيني در آن رعايت ميشد تا بتوان بهداشت شهر را تامين کرد به همين خاطر ناصرالدين شاه قاجار در اعلاميهاي دستوراتي بهداشتي به مردم ابلاغ کرده است.
اقداماتي چون صدور اعلاميه ذيل، در خصوص پاکيزگي شهر و لزوم انجام وظايف مردم در آن زمينه، از قبيل: انتقال زباله از کوچه و خيابان به خارج از شهر، جمعآوري خاک بنايي از معابر بزرگ، احداث ديوار گرداگرد زمين باير به منظور جلوگيري از جمع شدن زباله در زمينهاي مزبور، ممانعت از بستن اسب و قاطر در کوچهها و ميادين، انتقال حيوانات مرده به خندق خارج از شهر و ... از جمله مسائلي است که در اين سند به آنها اشاره شده است البته اقدامات اين چنيني نتوانست مشکلات وسيع مردم را در امر بهداشت و درمان مرتفع سازد؛ از يک سو وضعيت نامناسب امکانات شهري، آلوده بودن آب حمامها و تعويض ديرهنگامان آبها، کثيفي کوچه و خيابانها، چهره شهر را خدشهدار کرده بود. به همين سبب، در 26 ربيعالثاني 1298، دکتر تولوزان، پزشک خاص ناصرالدين شاه، اقدام به تاسيس دفتر مرکزي بهداشت با هدف حفظ و سلامت داخلي تهران کرده بود.
تنظيمات
برحسب امر قدرقدرت همايون شاهنشاهي جمجاه روحي روحالعالمين فداه و به اشاره جناب جلالتماب اجل اکرم آقاي مستوفيالممالک به عموم اعيان و اشراف و صاحبخانهها و عموم کسبه و دکان نشين بازار و غيره و صاحبان کاروانسراهاي شهر اعلام و ابلاغ ميشود. به تاريخ بيستويکم جماديالثانيه سنهي 1283
تکليفات عموم اعيان و اشراف و صاحبخانهها:
خاکروبه خانه را بيرون خانه و کوچه نريخته، بلکه جمع نمايند که بعدا" به خانه بيرون شهر حمل کنند.
همه روزه قبل از طلوع صبح در خانه و پشت ديوار خود را جاروب کرده، آبپاشي نمايند.
هر کس خاک به جهت بنايي در معابر بزرگ ريخته است زياده از دو هفته نبايد در معابر بماند.
پشت ديوار خود را که به سمت کوچه ميباشد سنگفرش نمايند.
روي نهر و جوي بيرون خانهي خود را هر کس به حد خانهي خود بپوشد. جوي گود را بپوشد آن که کود نيست و به طرز آبنماست سنگفرش نمايند، و لبههاي آنها را سنگ درست بيندازند، که بدينوسيله آب صاف و زلال بماند.
ممر آب هر خانه که از کوچه است، تخته يا سنگي به اندازهي ممر آب درست نموده، در وقت ضرورت بردارند و بعد از رفع احتياج بگذارند.
در کوچه و معبر کاهگل نسازند و هرکس ساخته است، پنج روزه بردارد، و خشت زدن در کوچه را موقوف دارند. و اين حکم در معابر بزرگ است. در پس کوچهها عيب ندارد.
هر کس دکان چه در محلات و چه در بازار داشته باشد و باير افتاده، مسکوني نباشد، بايد در آن را تخته و قفل کند که کسي نتواند آنجا را محل خاکروبه و کثافات نمايد.
اسب و قاطر خود را در ميان کوچه يا ميدانهاي عامه نبندند بلکه در طويله يا کاروانسراهاي بيرون جا بدهند. و از هر کس حيواني بميرد فورا" او را بدهد، برداشته، برود در آن سمت خندق جديد بيندازند.
متوليان مدارس و مساجد و ساير اماکن عاليه بايد کمال دقت و اهتمام را در پاکي و تميزي مکانهاي سپرده به خود بکنند. و هر يک غفلت نمايند از شغل توليت معزول خواهند شد.
صاحبان حمام و مستاجرين خاکستر زياد نگذارند در بالاي حمام جمع شود. در هر هفته يکبار يا دوبار خاکهاي خود را بدهند، بردارند.
ديوار شکسته سمت کوچه، هر کس داشته باشد بايد خراب کرده، تجديد نمايد و نو بسازد که خطر از براي مترددين نداشته باشد.
هر کس زمين باير دارد، بايد دور آن را حصار کشيده، در بگذارد که مزبله واقع نشود.
ناودان خانه که به سمت کوچه است. ديوارشوي نموده، که عبور خلق اذيت نرساند.
در ميدانهاي عامه سوخت خشک نکنند.
تکليفات عموم کسبه و دکاکيننشين بازار و غيره و صاحبان کاروانسراها:
زياده از حد جلو دکان خودشان اسباب نگذارند که ميان بازار را بگيرد و تردد مشکل شود.
در دکان خود را جاروب و پاک کنند و بهيچوجه کثافت و خاکروبه نريزند. در دکانهاي ميوهفروشي هر چه ميوه خورده ميشود، در داخل دکان باشد. فورا" پوست خربزه و غيره را بردارند.
در نزديک دکان و محل نشيمن و معبر کوچه و غيره کثافت نريزند و رفع حاجت خود نکنند.
صاحبان کاروانسراها
بايد آدم مخصوصي از براي جاروب کردن کاروانسرا و مال بارکش مخصوص داشته باشند که هر هفته يک بار زنبيل را بيرون برند.
حليمپز و کلهپز و امثال آن و دودکش کوره خود را بيرون قرار دهند و سوخت در ميان کوچه نريزند و خاکستر دکان خود را هر دو روز يکبار بردارند که زياد نشود.
شتر و الاغي که بار ميآورند، بار او را گرفته، روانه کنند و در ميان کوچه مال کرايهکش و رعيت را نگاه ندارند.
کسبه و غيره در درب دکان و ميان بازار اسب و قاطر و شتر و گاو و گوسفند نبندند.
[مهر بيضي]: علينقي
[3- 3- 167ز]