» پاييز 57

 

جلال فرهمند

 

پاييز 57 خزان سلطنت بود. گروه ‌گروه سياستمداران قديمي و جديد از رده خارج شده و نشده به قول کوپن‌فروشها باطله و باطل نشده تمرين سياستمداري مي‌کردند. شريف ‌امامي کهنه‌کار که ابن‌المشغله بود طـَرفي از نخست‌وزيري نبست و خانه‌نشين و سپس خارج‌نشين شد. تير حکومت وحدت ‌ملي يا آشتي ‌ملي به نشانه نخورد که شاه را فکري ديگر در سر آمد. مشاوران متعدد و گاه متضاد وي استفاده از زور را تجويز کردند. البته اين امر با توجه به اوضاع آشفته و قدرتمند شدن مخالفان رژيم عاقلانه به نظر مي‌آمد. ولي در مصداق دچار اشتباهي بزرگ شدند.

 

بين اين همه نظامي به ظاهر قدرتمند انتخاب ضعيف‌ترين آنان واقعاً چه معني داشت کسي نفهميد. ارتشبد غلامرضا ازهاري. وي نه هيبت ترسناکي داشت و نه شخصيت مطمئني. زاده شيراز به سال 1293. گذراندن دوره‌هاي مختلف نظامي از سال 1313. وي در دهه سي و اواخر آن راهي آمريکا شد و دوره ستاد را طي کرد. در همين دوره دوستان زيادي از بين نظاميان آمريکايي به‌ دست آورد که در آينده نظر مساعد آنان را توانست جلب کند. در دهه چهل زماني که جم رئيس ستاد مشترک ارتش بود قائم‌مقام وي شد و به دليل اختلافاتي که داشت در همان سالها خود را با درجه سپهبدي بازنشسته کرد. سال 1350 سال بازگشت مجدد وي به ستاد مشترک بود. چه آنکه ارتشبد جم از آنجا رفته بود و وي رقيبي نداشت. تا نيمه‌هاي آبان 1357 در اين شغل بود که قرعه اين فال به نام وي زدند: نخست‌وزيري دولت نظامي.

[675 - 11ع] مراسم جشن فارغ‌التحصيلي دانشجويان دانشکده افسري با حضور محمدرضا پهلوي، هويدا، غلامرضا ازهاري و تعدادي ديگر از سران	[2454 -11ع] جلسه هئيت امناء بانک سپه به رياست مرتضي يزدان‌پناه، شرکت کنندگان: غلامرضا ازهاري، مرتضي زاهدي، جليل ساساني، اسدالله صنيعي، رضا عظيمي، ايرج مطبوعي و علي‌اصغر نقدي	[356 -461الف] هيئت نظامي خارجي در نزديکي مقبره رضاشاه در شهرري؛ غلامرضا ازهاري و فريدون جم  نيز حضور دارند
[1296/1 -111م] امراي ارتش هنگام نثار تاج‌ گل در مقبره رضاشاه؛ غلامرضا ازهاري، اويسي و صمد صمديان‌پور	[503 -461الف] نمايندگان نظامي کشورهاي عضو ناظر در پيمان سنتو، غلامرضا ازهاري در حال کشيدن سيگار مشخص است	[555 -461 الف] اميرعباس هويدا و ازهاري در يک ميهمانی

وي براي ابراز لحيه و نشان دادن زورمندي کابينه‌اش اکثر اعضاي کابينه را از نظاميها پر کرد. سپهبدها و ارتشبدها با درجه‌ها و واکسيلهاي براق و واکس زده در نخست‌وزيري رژه مي‌رفتند. در واقع نخست‌وزيري تبديل به پادگاني شد که اعضاي آن نه سرباز بلکه همه افسران بلندمرتبه ايران به حساب مي‌آمدند. پس از کودتاي 28 مرداد اولين بار بود که مجدداً پاي نظاميان به سياست باز مي‌شد. امري که شاه دل خوشي از آن نداشت و تجربه فضل‌الله زاهدي اين دل ناخوشي را تأييد مي‌کرد. ولي چه مي‌شد کرد که چاره‌اي نبود.

 

اولين حرکت واکنش سريع نخست‌وزير تعطيلي جرايد پر تيراژ کشور يعني کيهان و اطلاعات و آيندگان بود. دومين زهرچشم وي تعطيلي کانونهاي اغتشاشات يعني مدارس و دانشگاهها بود. که هر دو مورد را انجام داد. چند روزي آرامش به کشور حکمفرما شد. اميد در دلهاي سلطنت‌طلبان و حاکمان روشن شده بود. ولي توفاني در راه بود که سر آرامش نداشت. دهه محرم در پيش بود. و اين از شوربختي حاکم نظامي کشور به حساب مي‌آمد.

 

البته بايد در اينجا به اين نکته هم اشاره داشت که حاکم نظامي طبق نقشه قبلي و البته بيشتر براي ساکت کردن مردم طرح ديگري نيز انجام داد که بيشتر افشاگر مفاسد رژيم بود: دستگيري تعداد زيادي از مقامات بلندپايه. در بين آنان اسامي مشهوري ديده مي‌شد: اميرعباس هويدا، نعمت‌الله نصيري، منوچهر آزمون، عبدالعظيم وليان، داريوش همايون، سپهبد جعفرقلي صدري، نيک‌پي و منوچهر تسليمي.

 

همانطور که گفته شد توفان محرم در راه بود. اول محرم 57 سرچشمه تهران تبديل به کربلاي ايران شد. دهها نفر به خاک و خون کشيده شدند و چرخه جديد و دور جديد راهپيماييها آغاز شد. پديده جديد اين دوره شروع سر دادن بانگ الله‌اکبر در شبهاي محرم در ساعت 9 بود.

 

[834 -461 الف] غلامرضا ازهاري	[461 -461الف] نمايندگان نظامي کشورهاي عضو و ناظر در پيمان سنتو هنگام ملاقات با شاه در کاخ گلستان. غلامرضا ازهاري و فريدون جم نيز حضور دارند	[355 -461الف] ميهماني شام، آدميرال توريز فرمانده دانشگاه جنگ آمريکا و غلامرضا ازهاري
[1174 -114آ] غلامرضا ازهاري و منيژه جهانباني	[1089 -121هـ] مراسم سلام با حضور نظاميان، غلامرضا ازهاري خوش‌آمد مي‌گويد	[479 -141ق] آموزگار، ازهاري، جمشيد علم، منوچهر اقبال، جعفر شريف‌امامي، هادي هدايتي و اميرعباس هويدا
[170 -47342ن] مراسم جشن با حضور مقامات دولتي؛ در صف جلو ازهاري و همسرش به همراه همسر نصيري نشسته‌اند	[666 -142 ص] مراسم سلام ؛ ازهاري پشت سر محمدرضا پهلوي	[643 -11ع] جمعي از افسران ارشد اداره ضد اطلاعات ارتش در مراسم سلام کاخ گلستان، ازهاري پشت سر شاه حضور دارد

صدايي که حتي به کاخ شاه هم رسيد و وي را به شدت ناراحت کرد. اين پديده جديد حتي نخست‌وزير را هم وادار به واکنش کرد. سخنان وي در مجلس شوراي‌ ملي و اشاره‌اش به نوار بودن اين قضايا کمدي ‌کلاسيکي بود که در شعارهاي مردمي نمايان شد و مردم نسبتهاي نوار را به وي بازگرداندند. به هر حال فرد نظامي که مي‌توانست همان دهه پنجاه شمسي که بازنشسته شده بود ديگر به خانه‌اش برود و خانه‌نشين گردد دچار مشکل شد و پس از تظاهرات پر شور مردم در تاسوعا و عاشورا سکته قلبي کرد و عملاً پس از دو ماه بدون نتيجۀ خاصي بجز آبروريزي و سست شدن بيشتر نظام از کار برکنار شد.

 

عکسهاي اين شماره مروري است بر فعاليتهاي غلامرضا ازهاري.

 

[5618 -11ع] انورسادات رئيس جمهور مصر در سفر به تهران در فرودگاه مهرآباد، محمدرضا پهلوي، ازهاري و عبدالعلي بدره‌اي هم حضور دارند	[10 -286م] غلامرضا ازهاري و حسين باقري	[199 -134ص] محمود صادقيان رئيس فدارسيون کوهنوردي به همراه غلامرضا ازهاري در جلو قرارگاه رينه
[34 -139س] غلامرضا ازهاري در جمع خانواده سرمد در گردشگاه، غلامعلي اويسي هم حضور دارد		[955/1 -172ع] غلامرضا ازهاري نخست‌وزير به هنگام نطق معروفش در مجلس شوراي‌ ملي و اعلام نوار بودن صداي «الله اکبر» در شبهاي محرم