» ساختمان بلديه طهران

 

جلال فرهمند

Farahmand@www.iichs.org

 

اولين قوانين نظم و ترتيب امور شهري از دورۀ ناصري به اجرا درآمد. قانوني که بر طبق آن شاه دستور داده بود شهر تميز باشد و صاحبان حرف و منازل در تميز نگه داشتن جلو دکانها و خانه‌هاي خويش اهتمام ورزند. اولين بلديه رسمي در زمان احمد شاه، پايه گذاري شد. بلديه در اين زمان مأموريت يافت به امور نظافت شهر بپردازد. مأموريتي که تا همين الآن نيز ذهنيتي ايجاد کرده که انگار وظيفه شهرداري همين است!

 

جهت نظافت طهران سي نفر استخدام شدند که بيست و پنج نفرشان را رفتگران عادي به نام سپور تشکيل مي‌دادند و چهارتنشان سرسپور و يک نفرشان رئيس ناميده مي‌شد. اين امر نشان از آن داشت که دستور گذشته «شاه شهيد» را کسبه چندان جدي نگرفته بودند و فرهنگ نظافت در شهر به قول امروزيها نهادينه نشده بود! زباله در کوچه‌ها و خرابه‌هاي شهر ريخته مي‌شد و کسي آن را جمع نمي‌کرد. بعد از مدتي اين زباله‌ها با خاک و گل کوچه‌ها مخوط مي‌شد و هنگام خشکي و گرما به حلق خلق الله مي‌رفت.

 

البته آن زمان نيز مانند زمان ما زباله دزدها حضور نماياني داشتند. اينها نه به دنبال پلاستيک و کاغذ و مواد بازيافتي! بلکه چوبداران و صاحبان گله‌هاي گوسفند حومه شهر به دنبال پسمانده غذايي بودند که به مصرف اين زبان بسته‌ها برسد.

 

دسته جديد بلديه که به ظاهر جهت حفظ نظافت استخدام شده بودند اندکي بعد به علت اينکه نظارتي بر آنان نمي‌شد خود به معضلي براي طهران تبديل شدند. سپورها کارشان نه نظافت بلکه تلکه کساني بود که زباله‌هايشان را در شهر رها مي‌کردند بدون اينکه به فکر تميزي آن زباله باشند. اندک مدتي بعد درآمد اين گروه افزايش پيدا کرد و شغل سپوري سرقفلي پيدا کرد.

 

کودتاي سياه حوت حرکتي نو به بلديه داد. سيد ضياء بدون توجه به اينکه عامل استعمار بود سليقه‌ خوبي در زيبا سازي داشت. وي فردي ارمني به نام ايپکيان را کفيل بلديه کرد و با جدا کردن بلديه از نظميه تحولي جديد در آن پديد آورد. وي قوانيني وضع کرد که کم از حکومت نظامي نداشت. ايپکيان براي نظم امور شهرداري سعي در متمرکز کردن کار بلديه طهران داشت. وي پايه گذار اولين ساختمان مرکزي شهرداري بود. مراحل اوليه ساختمان بلديه در قسمت شمالي ميدان توپخانه بر روي خرابه‌هاي غرفه‌هاي توپخانه ساخته شد. دولت سيد ضياء چندان مستعجل بود که ادامه کار ميسر نشد. رفتن سيد ضياء با قدرت گرفتن رضا خان همراه شد. پس از به قدرت رسيدن وي و پس از به سلطنت رسيدنش شهر دربست در اختيارش افتاد. بلديه چي مقتدر و ستمگر وي يعني سرلشکر کريم بوذرجمهري طهران را پادگاني رسمي کرد. هر چه خواست کرد و هر چه خواست تخريب کرد.

 

ساختمان نيمه کاره بلديه يا شهرداري بعدي در ميدان توپخانه تکميل شد و مقر فرماندهي سرلشکر گرديد. اين ساختمان تا اوايل دهه چهل شمسي همچنان پا برجا بود و نماد شهرداري تهران به حساب مي‌آمد. هر چند در طول اين چهل سال اين ساختمان شاهد تغيير و تحولات زيادي بود. سر درب آن سه مرتبه عوض شد و به نسبت علاقه شهرداران آن روز تغيير مي‌يافت. آخرين بار در دهه چهل تلفيقي زشت و نا به هنجار از سنت و مدرنيسم يافت. ساختمان آنقدر زشت شد که تاب تحمل نياورد و اندکي بعد به کل تخريب شد. بي برنامگي موجب آن شد تا همين الآن جاي آن ساختمان هيچ چيزي ساخته نشود و در طي اين پنجاه سال پس از تخريب، زماني پارکينگ و زماني پايانه اتوبوسراني گردد و الآن نيز زميني جهت توسعه مترو شود. جالب اينجاست با اينکه سالها از تخريب اين ساختمان زيبا مي‌گذرد، شمالي ترين نقطه ميدان که زماني کوچه تنگي بود و به کوچه پشت شهرداري اشتهار دارد هنوز به همين نام خوانده مي‌‌شود بدون اينکه اثري از شهرداري باشد! شايد بسياري ندانسته و ناخودآگاه ياد اين ساختمان را زنده نگه داشته‌اند!

 

با هم تعدادي از تصاوير اين بنا را طي سالهاي مختلف مرور مي‌کنيم:

 

[465ـ4]	[5364ـ1]	[5343 ـ 1]
تجمعي از اجزاي بلديه و اصحاب مطبوعات!	آذين بندي ساختمان بلديه	ميدان توپخانه و نمايي از قسمت غربي ساختمان شهرداري، واگن اسبيها هنوز برچيده نشده است.
[5372ـ1]	[1957ـ1]	[5362ـ1]
نمايي ديگر از ساختمان بلديه، خيابان سپه ديده مي‌شود	رؤساي ادارات بلديه طهران، بوذر جمهري کفيل بلديه در ميانه نشسته است	سردر بلديه که تکميل نشده است
[4714ـ 1]	[5371ـ 1]	[72ـ124 ط]
	ماشينهاي کرايه‌اي مقابل بلديه
[4709ـ1]	[4715ـ1]	[79ـ5757 الف]
	ساختمان شهرداري و خيابان لاله‌زار
[4514ـ7]	[4716ـ1]	[2140 ـ 124ط]
جشني در ميدان توپخانه	از اين نما انتهاي شهر به خوبي ديده مي‌شود	سردرب شهرداري قبل از تخريب
[4803ـ4]	[4718ـ1]	[3060ـ 4]
تغيير سر درب شهرداري پس از شهريور بيست و ايجاد بالکني جلو آن	نماي شهرداري در شب	حضرت اجل کفيل بلديه
[4802ـ4]	[4711ـ1]	[289ـ8]
		نماي جديد ساختمان شهرداري
	[125ـ 139ر]
	آخرين تغيير در نماي ساختمان شهرداري تهران که اين تغيير ناهماهنگي شديدي با ساختمان اصلي آن دارد.