شماره ۴
در ميان تمام بناهايي که در خارج از ايران ساخته شده و به نوعي يادآور فرهنگ و تمدن ايراني به معني وسيع آن است، هيچ بنايي را با بناي تاج محل نميتوان مقايسه کرد. همچنين در ميان کليه آثار تاريخي جهان کمتر بنايي است که مانند تاج محل با يادآوري تاريخ، اين چنين با عشق و افسانه و هنر و تجمل آميخته باشد و تا اين حد مورد توجه مردم جهان باشد.
احوال پادشاهان بزرگ تيموريان هند چنان با احوال افراد خاندان ميرزا غياثالدين شيرازي آميخته است که مطالعه احوال يکي از اين دو بدون ديگري امکانپذير نيست.
داستان آمدن ميرزا غياثالدين به اتفاق زن و فرزندانش به هند، داستاني مفصل و اعجابانگيز است. بانوي تاج محل که چنين بناي عظيمي را بر گورش ساختهاند، نوه پسري ميرزا غياثالدين شيرازي است. ميرزا غياثالدين در دربار اکبرشاه به سرعت ترقي کرد اما ترقي واقعي وي در عهد جهانگير فرزند اکبر آغاز شد. با ازدواج جهانگير با مهرالنساء ملقب به نورجهان دختر ميرزا غياثالدين، مقامات مهم دربار جهانگير ميان افراد اين خانواده قسمت شد. ميرزا غياث صدراعظم و پسرش آصف خان سپهسالار شد. ملکه نورجهان در دستگاه سلطنت چنان قدرتي يافت که تا آن تاريخ هيچ ملکهاي نتوانسته بود کسب کند. بانوي تاج محل فرزند همين آصف خان و برادرزاده نورجهان است.
آصف خان دختر خود به نام ارجمند بانوبيگم را به همسري شاهزاده خرم (بعد از سلطنت به شاه جهان معروف گشت) که بعد از جهانگير با حمايت وي به تخت سلطنت نشست، درآورد.
شاه جهان زن خود را بسيار دوست ميداشت و حتي در سفرهاي جنگي نيز او را همراه خود ميبرد و در همه کارها با وي مشورت ميکرد. مهر سلطنتي هميشه در نزد اين بانو بوده است. ارجمند بانو يا تاج بيبي لقب ممتازمحل را از جهانگير گرفته بود. وي هفده سال همسر شاه جهان بود و در سال چهارم به سلطنت رسيدن وي در هنگام زايمان چهاردهمين فرزند خود وفات يافت.
او را تا مدتي در برهانپور و در کرانه رود تپتي در باغ زينآباد گذاشتند، سپس به آگرا آورده و در آنجا به خاک سپردند. بي درنگ مزاري يا گنبدي موقتي بر آن ساختند و آنگاه آرامگاهي فلکآسا بر روي آن برپا داشتند که امروزه به نام تاج محل مشهور است. اين بنا به سبب صفات ممتاز معماري و طرفه کاريهايي که در آن شده، به عنوان يکي از عجايب جهان شناخته ميشود.
اين بنا وسط باغ بزرگي ساخته شده و چهار مدخل آن در مقابل چهار خيابان وسيع که از وسط آنها نهر آب ميگذرد، قرار دارد. اصل بنا با اسلوبي ايراني ساخته شده و شامل سنن و اختصاصات هندي نيز ميباشد. اين بناي مربع که بر سکويي وسيع قرار گرفته، هر ضلعش را سه طاق تشکيل ميدهد که طاق وسطي بزرگتر است و مدخل بنا است. علاوه بر اين جبهه خارجي سکوي بنا و فاصله ميان طاقهاي بناي اصلي از تعداد زيادي طاق که شبيه طاقنماهاي اصفهان است، تشکيل شده که بدون شک از معماري صفوي اقتباس شده است.
درباره طراح اصلي و معمار بناي تاج محل اقوال مختلفي است و نامهاي استاد عيسي ايراني اهل شيراز، استاد احمد معمار لاهوري و برادرش استاد حميد لاهوري و بالاخره يک نفر ونيزي به نام جرينمو ورنئو به چشم ميخورد، اما براساس مدارک بسيار نه تنها معمار اصلي بلکه هر سه شخصيت طراز اول ساختمان ايراني بودهاند
استاد عيسي شيرازي نقشهنويس (طراح)
امانت خان شيرازي طغرانويس (کتيبهنگار)
محمد حنيف قندهاري ميرعمارت (ناظر)
شاه جهان براي ساختن بناي تاج محل که ميخواست در سراسر جهان بي نظير باشد، معماران و هنرمندان را از سرتاسر جهان اسلام به هند دعوت کرد و ايشان را با حقوقهاي خوب به کار گماشت. حتي معروف است که براي سکونت استادان و کارگران، شهري به گنجايش بيست هزار نفر در جوار تاج محل به نام ممتازآباد ساخته شد که بعدها به نام تاج گنج معروف شد.
مدخل بناي تاج محل يک دروازه عظيم است که با سنگ سرخ ساخته شده و به سردرهاي ايراني بسيار شباهت دارد. در سه طرف مدخل اين دروازه به سبک صفوي آيات قرآني به خط امانت خان نوشته شده است.
اين بنا را ميتوان يکي از کاملترين و عاليترين اثر معماري اسلامي هند به شمار آورد. ساخت اين بنا در 1040هـ .ق شروع شد و پس از بيست و دو سال پايان يافت.
موسسه
مطالعات تاريخ
معاصر ايران (نشريه الکترونيکي زنان) WWW.IICHS.ORG
