زنان سياستمدار 

پريخان خانم (955-985ه ق)

 

يكي از زنان قدرتمند دربار صفوي كه  توانست با اقتدارخود دو تن از شاهزادگان صفوي را به سلطنت برساند، پريخان خانم دختر شاه تهماسب اول صفوي و از مادري چركسي بود، او علاوه بر كشورداري و سياست، زني شاعره و متخلص به" حقيقي" بود.  

 

پريخان خانم كه از مقربان شاه تهماسب بود به هنگام بيماري شاه توانست نظر درباريان و لشكريان را از برادر ناتني خود حيدر ميرزا جانشين شاه ، برگرداند. و پس از فوت شاه با همدستي حسينقلي خان روملو و شمخال خان چركس، حيدرميرزا را كشت و برادر تني خود اسماعيل ميرزا را كه در قلعه قهقهه زنداني بود آزاد  و به سلطنت رسانيد. او تا آمدن برادر به پايتخت (قزوين )، تمامي امور را دردست گرفت.

 

شاه اسماعيل دوم پس از به قدرت رسيدن ، دست به كشتار و خشونت زد. از جمله حسينقلي خان روملو را كه از حاميانش بود كشت و  براي كوتاه كردن دست خواهرش از قدرت، به امراي خود دستور داد كه چون شايسته نيست زنان در امور كشور دخالت كنند، اوامر او را ناديده بگيرند. پريخان خانم در مقابل اين عمل برادر، واكنش نشان داد و نقل است كه با خوراندن زهر او را كشت (985ق).

 

پريخان خانم پس از كشته شدن شاه اسماعيل براي به قدرت رساندن برادر ناتني خود دست به اقداماتي زد.  او توانست بين امراي تركمان و استاجلو كه با يكديگر اختلاف شديد داشتند صلح برقرار كند و حمايت آنان را به سوي پسر ارشد شاه تهماسب، محمد ميرزا (سلطان محمد خدابنده) جلب كند. محمد ميرزا كه در زمان حيات پدر نابينا شده بود حكومت فارس را برعهده داشت.  پريخان خانم كه خود قدرت‌طلب بود مي‌خواست از ضعف نابينايي برادر استفاده كند و او را به  ظاهر به سلطنت برساند و در پس پرده خود تمامي امور را در دست گيرد، ولي از وجود همسر محمدميرزا، خيرالنساء بيگم، غافل بود.

 

محمد ميرزا كه در اين زمان در شيراز محل حكمراني خود مستقر بود به سمت قزوين حركت كرد و تا رسيدن او به پايتخت، پريخان خانم امور را در دست داشت تا برادر بزرگ در قزوين به تخت سلطنت نشست (985-996ق). سلطان محمد كمي بعد از جلوس پادشاهي به نفوذ و اقتدار خواهرش پي برد و همچنين با تحريكات خيرالنساء بيگم و عده اي از درباريان كه از حضور و دخالتهاي پريخان خانم دل خوشي نداشتند، شاه را مجبور به كشتن خواهر كردند. شاه، به خليل خان افشار دستور قتل او را داد و به اين ترتيب پريخان خانم  در روز 9 ذي‌الحجه 985 كشته شد، شاه نيز تمام دارايي خواهر را به عنوان پاداش به خليل خان بخشيد.

 

پريخان خانم علم‌پرور و شاعرمسلك بود او مدرسه‌اي در اصفهان ساخت كه سالها مورد استفاده طلاب ديني بود. از سروده‌هاي اوست :

 

ساقيا تكيه بر اين دار فنا نتوان كرد

باده پيش آر كه تغيير قضا نتوان كرد

خانه بر رهگذر سيل نتوان ساخت

فكر جاويد در اين كهنه سرا نتوان كرد

طاق ابروي تو محراب دلم تا نشود

اي پريچهره به اخلاص دعا نتوان كرد

اي "حقيقي"چو تو را عمر به پايان برسد

با همه حكمت لقمانش دوا نتوان كرد

 

در كتاب دانشمندان آذربايجان آمده است :

«خواجه علي ملقب به زين‌العابدين معروف به عبدي بيك بن عبدالمومن صدرالدين شيرازي كه در اوايل نويدي و بعدها عبدي تخلص مي‌كرد، كتاب تكمله الاخبار (997ق) را به نام اين شاهزاده صفوي تأليف كرده است».