جيمي کارتر

 

اکبر مشعوف

 

سي و نهمين رئيس‌جمهور آمريکا جيمز اِرل کارتر (James Earl Carter)، معروف به جيمي کارتر در اول اکتبر 1924 در شهر پلينز (Plains) ايالت جورجيا به دنيا آمد. پدرش جميز اِرل کارتر و مادرش ليليان گوردي بودند. دغدغه اصلي سالهاي رشد او در خانواده کشت بادام زميني، گفتگوهاي سياسي و اعتقاد به کليساي پروتستان باب تيست بود. کارتر در 1946 از آکادمي علوم دريايي آناپوليس مريلند فارغ‌التحصيل شد و همان سال با رزالين اسميت ازدواج کرد و داراي سه پسر به نامهاي جان ويليام (جک)، جيمز اِرل سوم (چيپ)، دانل جفري (جف) و يک دختر به نام اِمي‌لين شد. وي پس از هفت سال خدمت (53 –1946) به عنوان افسر نيروي دريايي به پلينز برگشت. در سالهاي 66 –1963 سناتور ايالت جورجيا و در سالهاي 74 –1971 فرماندار ايالت جورجيا بود. در ميان فرمانداران جوان جنوب، او با تأکيد بر محيط زيست، کارآمدي دولت و رفع موانع نژادي توجه بسياري را به خود جلب کرد.

 

جيمي کارتر در سالهاي 81 –1977 رئيس‌جمهور امريکا بود. او در مسائل داخلي دستاوردهايي داشت. ايجاد هشت ميليون شغل، کاهش کسري بودجه، اتخاذ سياست ملي انرژي و انجام اصلاحات در ادارات دولتي مي‌توان نام برد. کارتر در امور خارجي به دنباله روي از سياست پيشينيان، مناسبات سياسي کامل با جمهوري چين برقرار کرد و مذاکرات مربوط به پيمان محدوديت سلاحهاي هسته‌اي سالت‌دو را با اتحاد جماهير شوروي به پايان رساند. در خاورميانه با قرارداد کمپ ديويد در سال 1987 بين مصر و اسرائيل ارتباط برقرار کرد و توافقنامه‌هاي مربوط به کانال پاناما را به تصويب رساند.¹

 

دکترين کارتر همانند رؤساي جمهور دموکرات قبلي مانند کندي، براي بالا بردن حيثيت جهاني امريکا، واکسينه کردن حکومتهاي ديکتاتوري از بروز انقلاب و حفظ آنان در برابر فروپاشي و ايجاد تزلزل در کشورهاي اقمار شوروي و تلاش براي فروپاشي آنها با مدعاي حقوق بشر، دموکراسي، مردم‌سالاري و ايجاد فضاي باز سياسي استوار بود. اما با آغاز حرکت انقلابي مردم ايران، کارتر در 10 دي ماه 1356 با فراموشي حقوق بشر و دموکراسي براي تحکيم يکي از بزرگترين ديکتاتورهاي تاريخ به تهران سفر کرد تا حمايت کامل واشنگتن را به محمدرضا پهلوي ابلاغ کند. کارتر در ضيافتي که از طرف شاه به مناسبت ورودش ترتيب داده شده بود خطاب به شاه چنين گفت: «به دليل رهبري بزرگ شاه، ايران جزيره ثبات در يکي از آشوب‌زده‌ترين نقاط جهان شده است. اعليحضرت، اين به دليل تکريم بسيار نسبت به شما، رهبري شما و احترام و ستايش و عشقي است که ملت ايران به شما دارد. هيچ کشور ديگري در جهان براي برنامه‌ريزي مشترک از ايران به امريکا نزديکتر نيست. هيچ کشور ديگري براي بررسي مشکلات منطقه‌اي که مورد علاقه هر دو طرف ما نيز هست ارتباط نزديکتري از ايران با ما ندارد و هيچ رهبر ديگري نزد من احترامي عميق‌تر و رابطه‌اي دوستانه‌تر ندارد».

 

از 17 ديماه 1356 با چاپ مقاله موهن «ايران و استعمار سرخ و سياه» حرکت انقلابي مردم ايران ابعاد تازه‌اي يافت و با تظاهرات و اعتصابات گسترده در طول سال 1357 ادامه يافت. کارتر براي حفظ حکومت پهلوي به طور مرتب از طريق سوليوان سفير آمريکا در ايران و اردشير زاهدي مسائل مربوط به ايران را پيگيري مي‌کرد. برژينسکي مشاور امنيت ملي کارتر در خاطراتش مي‌نويسد در روز سوم نوامبر 1978 (12 آبان ماه 1357) به دستور رئيس جمهور از ساعت نه و پنچ دقيقه تا نه و يازده دقيقه مستقيماً با شاه گفت و گو کردم. به شاه گفتم: آمريکا بدون هيچ ملاحظه‌اي در بحران کنوني کاملاً از شما پشتيباني مي‌کند. برژينسکي در ادامه مي‌نويسد هدف من از تماس با شاه روشن کردن اين مطلب بود که رئيس جمهور امريکا از او پشتيباني کرده و در صدد بودم او را تشويق با انجام اقدام قاطع کنم، پيش از آنکه اوضاع از کنترل خارج شود. اما ماهها بود که اوضاع از کنترل شاه خارج شده بود دو روز بعد از اين تماس 14 آبان ماه 1357 جعفر شريف‌امامي نخست‌وزير سرانجام در مقابل مشکلات فراوان تاب نياورد و پس از 70 روز صدارت استعفا داد تا ارتشبد غلامرضا ازهاري کابينه نظامي خود را به شاه معرفي کند. در 21 نوامبر 1978 (30 آبان ماه 1357) کارتر در ديدار با زاهدي از او خواست تا پشتيباني شديد ايالات متحده امريکا از شاه و نياز به نشان دادن قاطعيت از سوي او را به شاه اعلام کند. کارتر که مي‌ديد ايران در حال خروج از اردوگاه غرب است روز پنجشنبه 14 ژانويه 1979 (14 ديماه 1357) ژنرال رابرت هايزر معاون فرماندهي نيروهاي مسلح امريکا را در اروپا به تهران فرستاد تا از فروپاشي ارتش شاهنشاهي در پي خروج شاه از کشور جلوگيري کند و همزمان نظاميان را از دست زدن به اقدامي نسنجيده يا خشونت‌آميز بر ضد حکومت بختيار باز دارد. و در صورت سقوط دولت بختيار و ناتواني امريکا در سازش با رهبران انقلاب يک کودتاي نظامي براي حفاظت از منابع غرب سازماندهي کند تا حکومت دلخواه امريکا در ايران به جاي اسلام‌گرايان برپا گردد. اما کاري از دست هايزر نيز ساخته نبود. سرانجام هايزر در 14 بهمن ماه 1357 تهران را ترک کرد.²

 

کارتر طي 14 ماه آخر دوره رياست جمهوريش، درگير موضوع گروگانگيري کارمندان سفارت امريکا در ايران بود. ادامه گروگانگيري و تورم مستمر در داخل امريکا منجر به شکست کارتر در انتخابات رياست جمهوري سال 1980شد.

 

____________________________________

 

1. The International who's who 1994 – 95 (London: EUROPA PUBLICATIONS LIMITED), PAGE 265 – 6

WHITE HOUSE سایت

2. باقر عاقلي، روزشمار تاريخ ايران از مشروطه تا انقلاب اسلامي، ج2 (تهران: نشر گفتار، 1372)، ص 335، 373.

حسن واعظي، ايران و امريکا: بررسي سياسي امريکا در ايران (تهران: سروش، 1379)، ص 76 ـ 78.

رابرت هايزر، مأموريت در تهران: خاطرات ژنرال هايزر، ترجمه ع. رشيدي (تهران: اطلاعات، 1365)، ص 17، 288.

زبيگنيو برژينسکي، قدرت و اصول: خاطرات برژينسکي مشاور امنيت ملي، 1981 ـ 1977، ترجمه مرضيه ساقيان (تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات، 1379)، ص 483 ـ 484، 490.

عليرضا ملائي، «تحليلي از مأموريت ژنرال هايزر در ايران»، تاريخ معاصر ايران، سال سوم، شماره دوازدهم، (زمستان 1378)، ص 10.