موسسه
مطالعات تاريخ معاصر ايران (مقالات) WWW.IICHS.ORG
در اينجا بي‌مناسبت نيست که ذکري از ماجراي ارسال خشتهاي طلا و مطلا نمودن گنبد عسکريين(ع) به ميان آيد. در 1283 قمری ناصرالدين شاه قاجار با صدور فرماني به عليرضاخان قاجار ملقب به عضدالملک که سمت پيشخدمت خاصگي شاه را نيز داشت و از رجال معتبر و مهم قاجاريه محسوب مي‌شد مأموريت داد چهارصد صندوق خشت طلا را جهت به کار بردن در گنبد عظيم حرم سامراء به عراق منتقل نمايد. فرمان شاه چنين است:
هو
مقرب‌الخاقان، نتيجه‌الامراء العظام، فدوي‌زاده خاص دولت جاويد آيت، عليرضاخان پيشخدمت خاصه به عنايات خاطر خطير ملوکانه مفتخر و مباهي بوده بداند که چون خشتهاي طلا که به جهت گنبد منور مطهر عسکريين صلوات‌الله و سلامه عليهما ساخته شده نظر به امانت و ديانت آن فدوي‌زاده خاص، حمل خشتهاي مزبور را به عهده آن مقرب‌الخاقان محول و مفوض فرموديم که با کمال نظم و درستي خشتهاي طلا را حمل نموده و در کاظمين تحويل جناب مستطاب فضايل‌ماب، افادت و افاضت نصاب، حقايق و معارف اکتساب، قدوه‌العلما و زبده‌الفقها، مجتهدالعصر والزمان، شيخ‌المشايخ العظام، شيخ عبدالحسين سلمه‌الله تعالي داده که به کار ببرد. در بين راه از غلام و سرباز و فراش ]و[ مأمورين چنانچه تقصيري و خلافي ظاهر شود آن مقرب‌الخاقان خود ماذون است که به فراخور تقصير آنها تنبيه نمايد. بايد با کمال نظم و درستي اين خدمت را به انجام رسانده درعهده شناسد حرره في شهر ذي‌القعده‌الحرام سنه 1283.
به اين ترتيب مأموريت عضدالملک آغاز مي‌شود. لازم به ذکر است که شاهان قاجار علي‌رغم همه نواقص و کاستيها در حکومت‌گري و اخلاق و رفتار شخصي در حفظ شعاير شيعي و ديني تا حدودي اهتمام داشته و حداقل اينکه نسبت به مباني ديني و شعاير شيعي عناد نداشتند. لذا از اين نوع اقدامات در کارنامه اغلب آنان مضبوط است. برخلاف پهلوي‌ها که اساساً براي هدم اساس اسلام و تشيع توسط بيگانگان گماشته شدند و در اين راه همچون متوکل عباسي و وهابيون تکفيري در مقابل اقامه شعاير ديني موضعگيري نموده و نسبت به ساحت مقدس اهل بيت (ع) و شيعيان مظلوم آنان جسارت نمودند.
عضدالملک سفر خود را در روز سه‌شنبه دوازدهم ذي‌القعده 1283 آغاز نمود و در دوشنبه نهم جمادي‌الاولي 1284 به پايان برد. منزل اول کاروان حامل خشتها پس از خروج از تهران شهرري يا حضرت عبدالعظيم بود و از آنجا اين سفر بزرگ با همراهي سيصد نفر و هفتصد رأس چارپا آغاز گرديد. روزنامه خاطرات اين سفر توسط عضدالملک تهيه شده که اکنون در آرشيو مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران نگهداري مي‌شود. در سال 1370 شمسي اين اثر به کوشش حسن مرسلوند به چاپ رسيده است.
|
|
|
|
|
|
کاروان حامل خشتهاي طلا منزل به منزل با اشکهاي ديدگان محبان اهل بيت (ع) و شيعيان آل علي (ع) استقبال و بدرقه مي‌شد و باشکوه هرچه تمام‌تر به سوي کوي جانان راه مي‌سپرد. با ورود کاروان به خاک عثماني مقامات عثماني و ايراني و مردم شيعه و سني به استقبال کاروان آمدند. عضدالملک خود ورود به کاظمين را چنين توصيف مي‌نمايد:
از [...] قبر ابوحنيفه الي [...] آستان ملايک پاسبان کاظمين عليهماالسلام، در دو جانب، و از دو طرف، شيعه و سني، سپيد و سياه و اناث و ذکور، در خارج و داخل بغداد، بر سر برجهاي قلعه و بام سرايه پاشا و ميدان درب سرايه و قهوه‌خانه‌ها و قراول‌خانه‌هاي دو جانب و دکاکين و زير ديوارها و بام و منظره خانه‌ها ــ تا کنار دجله و روي جسر و بغداد کهنه و صحراي کنار دجله ــ فيمابين بغداد و آستانه مقدسه کاظمين عليهماالسلام، از هر نوع و هر جنس [...] بر دوش يکديگر برمي‌آمدند...
از جايي که مستقبلين رسيدند تا به دروازه کاظمين عليهماالسلام، قريب چهارصد قرباني کردند [...]
و نه آنقدر شيعيان علي بن ابي‌طالب عليه‌السلام را طرب و نشاط احاطه کرد که توانم حکايت نمود.
نواب اقبال‌الدوله که از اجله هنود و سرسلسله رنود عهد است، با نوابان هند بيامدند و به محض ديدن نذر همايوني، زمام اختيار از دست داده، خويشتن بر پاي استران افکندند و لجامشان ببوسيدند و کحل‌الجواهر غبارشان بر ديدگان کشيدند و از رفتار او وقري و شکوهي بيفزود و عظمي در دلها برفت. پس از آن جناب علامه‌الخبير و النحريرالبصير، محقق الدقايق و مدقق‌الحقايق شيخ عبدالحسين سلمه‌الله تعالي با جمعي از علماي اعلام و فضلاي کرام برسيدند.12
به اين ترتيب خشتهاي طلا به آيت‌الله شيخ عبدالحسين تهراني تحويل گرديد و کار نصب خشتهاي طلا هم به سرعت آغاز شد. گنبد حرم مطهر عسکريين همان‌طور که ذکر شد بزرگ ترين گنبد در بين گنبدهاي اعتاب مقدسه است. حسن‌الامين نويسنده معاصر و گردآورنده دائره‌المعارف الاسلاميه الشيعيه در خصوص ويژگيهاي گنبد و صحن حرم مطهر سامراء مي‌نويسد: گنبد سامراء بزرگ‌ترين گنبد در بين گنبدهاي قبور ائمه اطهار (عليهماالسلام) است. محيط آن 68 متر و قطر آن 22/43 مي‌باشد. خشتهاي گنبد 72000 عدد مي‌باشد. در جهت جنوبي آن دو مناره وجود دارد که با کاشي پوشيده شده‌به ارتفاع 36 متر از زمين. در داخل صحن 45 ايوان وجود دارد، 16 ايوان در جانب غربي، 9 ايوان در جانب جنوبي و 20 ايوان در جانب شرقي.13
