موسسه
مطالعات تاريخ
معاصر ايران (مقالات) WWW.IICHS.ORG
مظفر شاهدي
|
|
|
|
|
|
سلب آزاديهاي سياسي و ناديده گرفتن بسياري از حقوق فردي و اجتماعي مردم کشور از اقشار مختلف که همانا زير پاي نهادن آشکارا و گستاخانه دستاوردهاي دوران انقلاب مشروطيت بود بزرگترين و نابخشوده‌ترين گناهان و تقصيرهاي رضاشاه پهلوي است. در دوران شانزده ساله حکومت او رعب و وحشتي مثال زدني و کم‌نظير در عرصه سياسي ـ اجتماعي کشور سايه افکند و دستاوردهاي چندين ده ساله مردم ايران که در مشروطيتي هر چند کم فروغ ولي اميدبخش متبلور شده بود مورد تعدي و تجاوزي نابکارانه قرار گرفت و در اين ميان به ويژه آزاديخواهان و رجال و شخصيت‌هاي نيک‌انديش کشور سخت تحت تعقيب قرار گرفته به سرعت از عرصه سياسي ـ اجتماعي کشور به کناري نهاده حذف شدند و حتي بسياري از کساني که در روند صعود نهايي رضاخان به سرير قدرت و سلطنت سهمي درخور برعهده داشتند از گزند و تعقيب و آزار ديکتاتور رهايي نيافتند. در آن روزگار بالاخص شاخه سياسي شهرباني مخوف رضاشاه در تعقيب و از ميان برداشتن مخالفان سياسي و نيز تمام کساني که احتمال نارضايتي از روش استبدادي و خلاف رويه حکومت از سوي آنان مي‌رفت، نقش درجه اولي برعهده گرفت. گفته شده است که در دوران سلطنت رضاشاه بيش از 24000 تن به انحاء گوناگون به دست مأموران امنيتي شهرباني جان خود را از دست داده سر به نيست شدند و اکثرِ به قتل رسيدگان هيچ گاه هويتشان آشکار نشد. پس از عزل رضاشاه از سلطنت که فرصتي براي برگزاري دادگاه محاکمه قاتلان و عاملان اصلي قتل‌هاي سياسي آن روزگارِ بس دهشتناک و تأسف‌بار فراهم شد، فقط موضوع و چگونگي قتل سياسي قربانيان اندک و در عين حال شاخص و شناخته شده‌اي مورد رسيدگي دادگاه قرار گرفت و درهمين رابطه حدود هفده تن از متهمان شهرباني که در قتل تعدادي از سرشناس‌ترين مخالفان سياسي و يا کارگزاران حکومت رضاشاه مشارکت و يا مباشرت و معاونت داشتند دستگير شدند و تحت تعقيب قرار گرفتند. دادگاه پس از تحقيقات و بررسيهاي اوليه از 3 مرداد 1321 رسماً کار محاکمه متهمان قتل‌هاي سياسي مشهورِ دوران رضاشاه را آغاز کرد و پس از حدود 52 روز در 25 شهريور 1321 که مصادف با اولين سالروز عزل رضاشاه از سطنت بود، رأي نهايي خود را درباره متهمان به شرح زير صادر کرد:
ــ عباس بختياري (معروف به شش انگشتي) به جرم مشارکت در قتل عمد شيخ خزعل و نصرت‌الدوله فيروز به ده سال زندان با اعمال شاقه محکوم شد.
ــ حسينقلي فرشچي تبريزي به جرم مشارکت در قتل عمد شيخ خزعل و نصرت‌الدوله فيروز به ده سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.
ــ سيف‌الله فولادي به جرم مشارکت در قتل عمد نصرت‌الدوله فيروز به ده سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.
ــ محمدکاظم جهانسوزي، محمود فدوي، عسگر فروتن و هادي نظمي به جرم مشارکت و معاونت در قتل عبدالحسين ديبا هر يک به دو سال حبس مجرد محکوم شدند.
ــ رکن‌الدين مختار اخرين رئيس شهرباني رضاشاه (1314- 1320ش) و عامل و مباشر اصلي قتل‌هاي سياسي و دهها عمل خلاف رويه ديگر به هشت سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.
ــ جعفرقلي جوانشير به جرم شکنجه متهمان سياسي به يک سال حبس تأديبي محکوم شد.
ــ عبدالله مقدادي به جرم مشارکت و معاونت در قتل عمدي شيخ خزعل و نصرت‌الدوله فيروز به شش سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.
ــ علي‌اصفر عقيلي‌پور به جرم معاونت در قتل عمدي شيخ خزعل و نصرت‌الدوله فيروز به سه سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد.