موسسه
مطالعات تاريخ معاصر ايران (رجال) WWW.IICHS.ORG
سکينه کريمي
ابوالقاسم نجم ملقب به نجم الملک فرزند محمود در 21 ارديبهشت ۱۲۷۱ در تهران پا به عرصه وجود نهاد. تحصيلات مقدماتي و متوسطه را در تهران آموخت و مدتي نيز صرف و نحو ادبيات فارسي و عربي، رياضيات و نجوم را فراگرفت. در سال ۱۲۸۶ وارد مدرسه علوم سياسي شد و در سال ۱۲۹۱ با اخذ درجه ليسانس فارغ التحصيل گرديد و در وزارت امورخارجه استخدام شد. اولين سمت وي کارمند حسابداري بود و در همين سمت به تدريس در مدرسه علوم سياسي مشغول گرديد. وي نزديک ده سال در سمت معاونت و رياست ادارة حسابداري مشغول خدمت بود تا به رياست اداره تابعيت و تذکره و سجلات منصوب شد و چندي با سمت مستشار در سفارت ايران در پاريس خدمت کرد.
در سال ۱۳۰۹ بنا به تقاضاي وزير ماليه جديد، سيدحسن تقي زاده، نجم در آن وزارتخانه مأمور خدمت شد و مقام مديرکلي گرفت و سپس به معاونت آن وزارتخانه منصوب گرديد.1
نجم الملک در دي ماه ۱۳۱۲ مجدداً به وزارت خارجه منتقل شد و با سمت وزير مختاري به برلن رفت. از مهم ترين اقداماتي که در اين پست انجام داد برپا کردن جشن هزار ساله فردوسي در سرتاسر آلمان و ديگري شناسايي ايران به آلمانها بود که تا آن موقع مردم اروپا ايران را با نام "پرس" مي شناختند و ملت ايران را با پادشاهان خوشگذران قاجار مقايسه مي کردند و به پيشنهاد آقاي نجم به جاي نام پرس همان کلمه ايران بر زبانها جاري شد که اين تغيير نام تأثير بسزايي در احترام و روابط فرهنگي بين ايران و کشورهاي خارجي داشت.2
ابوالقاسم نجم در ۱۳۱۴ تغيير سمت داد و وزير مختار ايران در پاريس گرديد. در سال ۱۳۱۵ به ايران بازگشت و در سال ۱۳۱۷ مديرکل وزارت پيشه و هنر گرديد و قريب دو سال در آن وزارتخانه اشتغال به کار داشت و بعد وزير مختار در عراق شد.
در زمان رياست وزرايي منصور (۱۳۱۹) با سمت وزير مختار عازم توکيو شد. پس از قطع رابطه با ژاپن به تهران احضار و با سمت سفير کبيري عازم کابل گرديد.
نجم در کابينه اول ابراهيم حکيمي (۱۳۲۴) به سمت وزارت پيشه و هنر و بازرگاني منصوب گرديد اما پس از پانزده روز بحث و مذاکره در مجلس ، کابينه حکيمي رأي اعتماد نگرفت و ساقط شد. در 13 آبان ماه 1324 که ابراهيم حکيمي براي بار دوم به نخست وزيري رسيد، ابوالقاسم نجم به وزارت امورخارجه منصوب شد. کابينه حکيمي در آن ايام با بحران مواجه بود و در همين کابينه بود که پيشه وري در آذربايجان اعلام خود مختاري نمود. سرانجام دولت حکيمي در اول بهمن ماه 1324 به علت ناتواني در اداره امور و مخالفت شديد دولت شوروي با وي از رياست دولت استعفا داد و کابينه او ساقط گرديد. پس از بحران آذربايجان و تخليه ايران از نيروهاي نظامي شوروي کابينه قوام سقوط کرد و ابراهيم حکيمي براي بار سوم به نخست وزيري منصوب گرديد و در کابينه خويش نجم را به وزارت دارائي معرفي کرد. اين کابينه پس از شش ماه فعاليت سرانجام در 8 خرداد ماه ۱۳۲۸ با رأي عدم اعتماد نمايندگان مجلس ساقط شد و عبدالحسين هژير زمام امور را در دست گرفت.3
نجم الملک در اردي بهشت ۱۳۳۰ در زمان نخست وزيري دکتر مصدق به عنوان سناتور براي خلع يد از شرکت ملي نفت انتخاب شد. اما به دليل اختلاف نظري که در 26 آذرماه 1330 درجلسه هيئت مختلط بين حسين فاطمي و چند تن از سناتورهاي عضو هيئت به وجود آمد، ابوالقاسم نجم از هيئت مختلط کناره گيري کرد. در اول آبان ماه ۱۳۳۱ که مجلس شوراي ملي طرح تقليل مجلس سنا را تصويب نمود و بر مبناي آن از اجتماع سناتورها در مجلس جلوگيري کرد و در نهايت از آن تاريخ مجلس سنا منحل اعلام گرديد، سناتورها من جمله ابوالقاسم نجم از گروه سياسي خارج شدند.
ابوالقاسم نجم در سال ۱۳۳۵ در دولت علاء به سمت استانداري خوزستان تعيين گرديد و به اهواز رفت و قريب يک سال در آن منطقه به اصلاحات مشغول بود. در سال ۱۳۳۶ براي گزارش پاره اي از مسائل به تهران آمد و با محمدرضا پهلوي ديدار و ملاقات نمود و در همين جلسه به دليل مورد پسند واقع نشدن تذکرات دولتخواهي وي به شاه، به مرور از صحنه سياست کنار گذاشته شد. قريب 21 سال بعد يعني در مهرماه ۱۳۵۷، عليقلي اردلان به ملاقات نجم الملک رفت و او را دعوت به همکاري نمود و به وي تکليف شد رياست بنياد پهلوي را عهده دار شود و اصلاحات لازم را در آنجا به عمل بياورد که وي از قبول اين کار امتناع ورزيد و اظهار داشت که اوضاع مملکت به گونه اي گرديده است که شاه چاره اي جز رفتن ندارد. ابوالقاسم نجم در سال ۱۳۶۲ در سن 91 سالگي در تهران درگذشت.4
__________________________
1. امیرعباس هویدا، رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، ج 10، ص 26 .
2. سالنامه دنیا، ج 4 ، ص 152 .
3. باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران. ج 3. ص 1609 .
4. باقر عاقلی، زندگینامه و شرح حال وزرای امورخارجه 1198- 1357ش/ 1236-1398 ق. ص 354.
