موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران  (رجال)           WWW.IICHS.ORG

محمدعلي ‌قاضي‌ طباطبايي

بهاره فزوني

Fozooni@www.iichs.org

 

"مرا تهديد به قتل مي‌کنند، من از شهادت نمي‌ترسم و آماده ام و از خدا مي‌خواهم"

                                                                                             محمدعلي قاضي طباطبايي

                                                                                                دهم آبان ماه 1358

                                                                                               خطبه نمازعيد قربان

 
محمدعلي قاضي طباطبايي (1293هـ.ش-1358هـ.ش)، متولد تبريز، فرزند حاج ميرزا باقر قاضي طباطبايي (از جمله علماي مشروطه‌خواه تبريز در جريان نهضت مشروطه) و حاجيه رقيه خانم، تحصيلات خود را از سن هفت سالگي با تعليمات پدر و عمويش حاج ميرزا اسدالله قاضي طباطبايي آغاز کرد. پدرش وي را به معلم خصوصي به نام شيخ محمدعلي سپرد و شروع به تعليم الفبا و حروف تهجي نمود، سپس در مکتب حاج ميرزا محمدحسين مکتبدار و پس از آن مدتي در مدرسه آقا ميرزا احمد نوبري به تحصيل پرداخت و مدتي نيز در مکتب مخصوص مرحوم آقا ميرزا عبدالوهاب شعاري در مدرسه طالبيه تبريز تحت تعلمات وي قرار گرفت. 1
 
طباطبايي پس از طي مقدمات عازم قم شد و 12 سال در آنجا به تحصيل علوم ديني پرداخت. از محضر اساتيد بزرگي همچون آيت‌الله گلپايگاني، حاج شيخ عبدالکريم حائري ‌يزدي، صدر و حجت بهره گرفت. همزمان با فراگيري فقه واصول به حوزه درس امام ‌خميني (ره) راه يافت و شرح منظومه حکيم سبزواري و اسفار را نزد ايشان آموخت؛ در علوم رجال و درايه نيز از شاگردان آيت‌الله بهجت بود. 2 مدتي براي تحصيل به نجف رفت و نزد بزرگاني مانند آيت‌الله حکيم، آيت‌الله رشتي و آيت‌الله کاشف الغطاء کسب علم کرد، و پس از چندي به تبريز بازگشت و ضمن امامت نماز جماعت در مسجد مقبره (مسجد اجدادي خود) و مسجد شعبان، به فعاليتهاي عمراني و اجتماعي قابل توجهي پرداخت. 3
 
در سال 1341 مبارزات قاضي طباطبايي عليه رژيم پهلوي اوج گرفت و در اين راه سختيهاي زندان، شکنجه و تبعيد را به جان خريد. مراسم چهلم شهداي قيام 19 دي 1356 قم، در 29 بهمن آن سال در تبريز توسط وي برگزار شد. 4 در نهضت علما و مراجع به رهبري امام خميني عليه تصويب لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي نيز به صف مبارزان پيوست؛ در اين ارتباط با تحريم عيد نوروز 1342 توسط امام به مناسبت شهادت امام صادق (ع) در روز دوم فروردين سه مجلس سوگواري در مسجد مقبره، مسجد قزللي و مدرسه طالبيه برگزار شد، که آن مدرسه با هجوم نيروهاي انتظامي به محاصره درآمد، اما مردم عزادار، با هدايت آيت‌الله قاضي طباطبايي محاصره را در هم شکستند. در ادامه مبارزه به سازماندهي شبکه مخفي مبارزان مسلمان پرداخت که کار تهيه، تکثير و توزيع اعلاميه‌ها را بر عهده داشت. با آغاز ماه محرم در اقدامي جسورانه دستجات عزاداري را از رفتن به باشگاه افسران و دعا کردن به جان شاه بازداشت. 5 در جريان فعاليتهاي سياسي عليه رژيم پهلوي بازداشت و مدتي در تبعيد به سر برد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي، از سوي امام خميني به امامت نماز جمعه تبريز و نمايندگي ولي فقيه در آذربايجان منصوب شد. 6
 

 

محمدعلي قاضي طباطبايي داراي آثار بسياري است که تعدادي به صورت خطي موجود است، از جمله :
 الاجتهاد و التقليد، عربي؛ خاندان عبدالوهاب، فارسي؛ کتاب في علم الکلام، عربي؛ فصل الخطاب في تحقيق اهل الکتاب، عربي؛ العادة في الاهتمام علي الزيارة، عربي؛ اجوبة الشبهات الواهيه، فارسي؛ رسالة في اثبات وجود الامام (ع) في کل زمان، عربي؛ سفرنامه بافت، فارسي و المباحث الاصوليه، عربي.
 
از ديگر آثار اوست : حاشيه بر کتاب رسائل شيخ انصاري؛ حاشيه بر کفاية الاصول آخوند خراساني؛ تقريرات درس اصول آيت الله سيد محمد حجت؛ تاريخ قضا در اسلام؛ صدقات اميرالمؤمنين(ع) و صديقه طاهره (س)؛ رساله في مسأله الترتب؛ رساله در نماز جمعه؛ رساله در دلالت آيه تطهير بر اهل بيت(ع)؛ رساله در اوقات نماز؛ رساله در مباهله؛ رساله في مسأله الترتب؛ رساله در نماز جمعه؛ تعليقات بر کتاب الفردوس الاعلي، تأليف علامه شيخ محمد حسين کاشف الغطا؛ تحقيق درباره روز اربعين حضرت سيدالشهداء(ع)؛ تعليقات بر کتاب انوار نعمانيه؛ مقدمه و تعليقه بر تفسير جوامع الجامع طبرسي؛ تعليقات بر کتاب اسلام صراط مستقيم؛ علم امام؛ ترجمه مسائل قندهارئه، از عربي به فارسي. 7
 
قاضي طباطبايي در سال 1309 با حاجيه فريده خانم (1293-1365)، دختر حاج ميرزا اسدالله قاضي ازدواج، که حاصل آن چهار پسر و يک دختر به نامهاي: محمدحسن، محمدرضا، محمدحسين، محمدتقي و فاطمه لمياء مي‌باشند. 8
 
آيت‌الله قاضي ‌طباطبايي در دهم آبان ماه يکهزار و سيصد و پنجاه و هشت مصادف با عيد سعيد قربان نماز عيد را اقامه کرده و همان روز بعد از نماز مغرب و عشاء و در راه مراجعت به منزل توسط منافقي از گروهک فرقان به شهادت رسيد و در 65 سالگي به لقاي معبود شتافت. 9
 
پيام امام خميني قدس سره به مناسبت شهادت آيت الله قاضي طباطبايي:
             بسم الله الرحمن الرحيم
             انا لِله و انا اليه راجعون
             با كمال تأسف ضايعه ي ناگوار شهادت عالم مجاهد، حجت الاسلام والمسلين آقاي حاج سيد محمدعلي قاضي طباطبايي ــ رحمة الله عليه ــ را به عموم مسلمانان متعهد و علماي اعلام و مردم غيور و مجاهد آذربايجان و به خصوص بازماندگان اين شهيد سعيد تسليت عرض نموده و از خداوند متعال، صبر انقلابي براي مجاهدين راه حق و اسلام خواستارم.
             ملت عزيز برومند ايران و آذربايجان غيرتمند عزيز، بايد در اين مصيبت‌هاي بزرگ كه نشانه شكست حتمي دشمنان اسلام و كشور و عجز و ناتواني و خودباختگي خود افزوده و از پاي ننشينند تا احقاق حق مستضعفين از جباران زمان بنمايند.
              عزيزان من! در انقلابي كه ابر قدرت‌ها را به عقب رانده و راه چپاولگري آنان را از كشور بزرگ بسته است، اين ضايعات و ضايعات بالاتر اجتناب‌ناپذير است . ما بايد از كنار اين وقايع با تصميم و عزم و خونسردي بگذريم و به راه خود كه راه جهاد في سبيل الله است، ادامه دهيم. شهادت در راه خداوند، زندگي افتخار آميز ابدي و چراغ هدايت براي ملت‌هاست.
              ملت‌هاي مسلمان از فداكاري مجاهدين ما در راه استقلال و آزادي و اهداف توسعه اسلام بزرگ الگو بگيرند و با پيوستن به هم سد استعمار و استثمار را بشكنند. پيش به سوي آزادگي و زندگي انساني بروند.
             از خداوند متعال، عظمت اسلام و مسلمين و رحمت و مغفرت براي شهداي راه حق و شهيد سعيد طباطبايي خواستارم.
            والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته
            روح الله الموسوي الخميني 10
               چهل سال بيش با خرد و هوش زيستم        آخر نيافتم به حقيقت كه چيستم
                عاقل ز هست گويد و عارف ز نيستي          من در ميان آب و گل هست و نيستم
                                                                                       (قاضي طباطبايي)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. رحيم نيکبخت، زندگاني و مبارزات آيت‌الله قاضي طباطبايي (تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي۱۳۸۰)، ص 93.
2. محمدکاظم مدرسي يزدي، دانشنامه ائمه جمعه کشور (يزد: بنياد فرهنگي، پژوهشي ريحانةالرسول (س)،۱۳۸۴)، ج۲، ص 654.
3. فرهنگنامه رجال روحاني عصر امام خميني (ره) (تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، ۱۳۸۹)، ج 1، ص 291.
4.علي حائري، روزشمار تقويم تاريخ (قم: مرکز پژوهشهاي اسلامي صدا و سيما، 1382)، ج2، ص 260.
5. فرهنگنامه رجال روحاني عصر امام خميني (ره)، ج1، ص 292.
6. احمد حسيني همداني، خاطرات حجةالاسلام حسيني همداني ( تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، ۱۳۸۲) ص 121.
7. محمدکاظم مدرسي يزدي، ج۲، ص 655.
8. رحيم نيکبخت، ص 93.
9. علي حائري، ج2، ص260.
10. http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=4137

چاپچاپ
www.iichs.org