موسسه
مطالعات تاريخ معاصر ايران (رجال) WWW.IICHS.ORG
يدالله عضدي
مرضيه يحيي آبادي
يدالله عضدي فرزند نصرت‌الله ميرزا ملقب به امير اعظم و نوادۀ وجيه‌الله ميرزا سپهسالار، در سال 1277ش/ 1898م، در تهران به دنيا آمد. تحصيلات ابتدايي را نزد معلمان خصوصي در منزل فرا گرفت. عضدي علاوه بر صرف و نحو عربي، علومي مانند فيزيک، شيمي، مثلثات، هندسه و رياضيات را هم آموخت. 1 وي بر زبانهاي فرانسوي، اسپانيولي، آلماني نيز مسلط بود. سپس براي ادامه تحصيل به استانبول رفت و پس از قتل پدرش (1294ش) به تهران آمد. در آن زمان به همراه شاهزاده عبدالمجيد ميرزا عين‌الدوله عموي پدرش به ديدار احمدشاه قاجار رفت و شاه قاجار ضمن تسليت به او، طبق فرماني به او لقب «امير اعظم» داد که همان لقب پدرش بود و او را حکمران شاهرود و سمنان و دامغان نمود و حکومت استرآباد را نيز به او داد. 2
عضدي در سال 1306ش، به وزارت امور خارجه منتقل گرديد و اولين سمت او مستشار سفارت ايران در برلين بود و چند سالي هم کاردار همان سفارتخانه شد. 3 بعد از بازگشت به تهران به رياست ادارۀ کارگزيني رسيد. در سال 1310ش، با سِمت شارژدافر ــ کاردار ــ به واشنگتن رفت و به مدّت دو سال طي سالهاي 12- 1310، در آمريکا بود. 4 در تير ماه 1312، با سمت وزير مختاري عازم ورشو پايتخت لهستان گرديد و در دي ماه همان سال به ايران بازگشت. سپس رياست اداره سجلات و تذکره و تابعيت را به دست آورد. در ارديبهشت 1320، به جاي اللهيار صالح، معاون اول وزارت دارايي شد. 5
يدالله عضدي در کابينه‌هاي مختلف خدمت کرد. همواره سمت وزارت يا معاونت را بر عهده داشت. در کابينه فروغي وزير دارايي بود. در زمان نخست‌وزيري سهيلي در کابينه اول او وزير راه شد. 6 همين سمت را در کابينه سوم قوام‌السلطنه (از 18مرداد 1321 تا 24 بهمن 1321) برعهده داشت. 7 در زمان نخست وزيري شريف امامي به سمت وزارت امور خارجه منصوب شد.
عضدي در 14 مرداد 1322، سفارت ايران را در ريودوژانيرو (برزيل) تأسيس کرد و تا اسفند 1327، وزير مختار بود. 8 در مرداد ماه 1322، عضدي وزير مختار ايران در برزيل نزد دولت آرژانتين آکرديته شد و از آن زمان تا سال 1334، سفيران ايران در برزيل، در آرژانتين وزير مختار آکرديته بودند. عضدي، به مدّت يک ماه از تير تا مرداد 1340، سفير ايران در «بوئنوس آيرس» آرژانتين بود.
عضدي قبل از رسيدن به منصب وزارت امور خارجه، از ارديبهشت تا شهريور 1339، سفير ايران در عراق بود و دائماً از محل مأموريت خود و آب و هواي عراق شکايت داشت. 9 در شهريور ماه 1339، زمان نخست وزيري شريف امامي به مدّت شش ماه به سِمت وزارت امور خارجه منصوب شد و در زمان وزارت خود کار خاصي انجام نداد. در کابينه دکتر اميني هم در اين سِمت بود. شريف امامي در خاطرات خود مي‌گويد: «روزي که يدالله عضدي که از سفارت بغداد براي ارائه گزارشات خود به تهران آمده بود؛ به اين فکر رفتم که خوب است عضدي را براي وزارت امور خارجه تعيين کنم. شاه نسبت به وزارت خارجه حساسيت خاصي پيدا کرده بود و هر کسي را نمي‌پسنديد و ميل داشت کسي باشد که کاملاً مورد نظر خودش باشد. شاه به او دستورهايي داد از جمله گفت: توجّه داشته باشيد که شما وزير من هستيد. و اينکه هر روز گزارشات را به خود من بدهيد.» در واقع هر روز وزير امور خارجه شرفيابي داشت. سپس دستور مي گرفت و بعد روي آن اقدام مي کرد. وزارت خارجه را خود شاه زير نظر داشت. 10 يدالله عضدي در سال 1340، در سن 63 سالگي در شاهرود درگذشت.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. باقر عاقلي، شرح حال رجال سياسي و نظامي معاصر ايران (تهران، نشر گفتار با همکاري نشر علم،1380، ج2) ص 1007. مجله آينده (1368)، ج 15، شماره 12-10، ص782.
2. باقر عاقلي، زندگينامه و شرح حال وزراي امور خارجه (تهران، وزارت امور خارجه، 1379)، ص427.
3. مجله آينده (1368)، ج 15، ص 782.
4. ويژه نامه ياد (1377)، ص 235.
5. باقر عاقلي، زندگينامه و شرح حال وزراي امور خارجه (تهران، وزارت امور خارجه، 1379)، ص427.
6. دولتهاي ايران (تهران، اداره کل آرشيو، اسناد و موزه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1378)، ص182.
7. باقر عاقلي، نخست وزيران ايران (بي جا، جاويدان، 1370)، صص 514 ، 500 ، 496.
8. سازمان اسناد ملّي، محل سند در آرشيو 134 ف 3 آ د 1.
9. مجيد مهران، (1378)، «نقدي بر سازمان ديپلماسي ايران عصر پهلوي»، صص 338- 247، فصلنامه تخصصي تاريخ معاصر ايران، شماره 9، سال2، مصاحبه کننده: مرتضي رسولي‌پور، تهران، موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران. ص321.
10. خاطرات جعفر شريف امامي نخست وزير (تهران، سخن،1380)، صص216-217.
