عبدالحسين ميرزا فرمانفرما
 

پروانه بابائي

 

عبدالحسن ميرزا فرمانفرما (سالارلشکر - نصرت الدوله) فرزند فيروز ميرزا نصرت الدوله در سال 1270ق برابر با 1231ش در تهران متولد شد. آموزش ابتدايي خود را تحت تعليمات پدر و حاجيه خانم هما مادرش در منزل آغاز نمود. پس از تحصيلات ابتدايي به دستور ناصرالدين شاه وارد دارالفنون شد و در رشته نظام ثبت نام نمود. در سال 1306ق پس از آموختن علوم نظامي لقب سالارلشکر گرفت و به فرماندهي قشون آذربايجان منصوب شد. دو سال بعد به تهران احضار و با لقب فرمانفرما والي کرمان و بلوچستان شد.

 

فرمانفرما در جريان نهضت مشروطيت خود را به آزاديخواهان نزديک نمود. پس از صدور فرمان مشروطيت در کابينه موقت وزير افخم وزير دادگستري شد و اين سمت را در کابينه بعدي به رياست ميرزا علي اصغرخان اتابک حفظ نمود.

 

از مأموريتهاي جنگي فرمانفرما مي توان به دفع تجاوز قواي عثماني به مرزهاي ايران و نيز دفع فتنه سالارالدوله در کردستان و کرمانشاه در زمان سلطنت محمدعلي شاه اشاره نمود.

 

فرمانفرما در دوره اول قانونگذاري به رياست وزرايي ميرزا سلطانعلي خان وزير افخم به وزارت عدليه منصوب شد. در دوره فترت ميان دوره اول و دوم قانونگذاري وي در کابينه ميرزاابوالقاسم خان ناصرالملک همداني عهده دار پست وزارت داخله بود و اين سمت را در کابينه بعد يعني در زمان رياست وزرايي جوادخان سعدالدوله حفظ نمود. پس از فتح تهران و فرار محمدعلي شاه، محمدولي خان تنکابني تشکيل کابينه داد و در اين کابينه فرمانفرما عهده دار پس وزارت عدليه بود. اين کابينه در زمان احمدشاه تشکيل شد. در کابينه دوم محمدولي خان تنکابني، فرمانفرما همچنان عهده دار پست وزارت عدليه بود.

 

در دوره دوم قانونگذاري در کابينه هاي اول و دوم ميرزا حسن خان مستوفي الممالک فرمانفرما عهده دار پست وزارت جنگ بود. در دوره سوم قانونگذاري که عبدالمجيد ميرزا عين الدوله، داماد مظفرالدين شاه تشکيل کابينه داد فرمانفرما به وزارت داخله منصوب شد.

 

سرانجام در زمان فترت ميان دوره سوم و چهارم مجلس شوراي ملي عبدالحسين ميرزا فرمانفرما کابينه خود را تشکيل داد. اين کابينه بيش از يک ماه و نيم دوام نداشت و در آن فرمانفرما، علاوه بر رياست وزرايي عهده دار پس وزارت داخله نيز بود. پس از سقوط کابينه فرمانفرما، سپهدار اعظم مأموريت يافت تا کابينه خود را تشکيل دهد.

 

در کودتاي 1299 فرمانفرما و دو پسرش نصرت الدوله و سالارلشکر به دستور سيد ضياء الدين طباطبائي به زندان افتادند. فرمانفرما براي سيدضياء پيشکشي قابل ملاحظه اي فرستاد و در مقابل سيدضياء قول داد که آنها را نخواهد کشت.

 

بعد از حکومت صد روز سيد ضياء و در زمان رياست وزرايي قوام الدوله زندانيان کابينه سيدضياء آزاد شدند و فرمانفرما با شمّ سياسي خاصي که داشت توجه خود را به سردارسپه، وزير جنگ که سابقا رئيس قراولان منزل او بود، معطوف نمود و از آن تاريخ ظاهرا در زمره دوستان رضاخان قرار گرفت. فرمانفرا مقادير شايان توجهي از اراضي خود را به رضاخان بخشيد و سردار سپه نيز در مقابل دو تن از فرزندان فرمانفرما را (محمدعلي ميرزا و عباس ميرزا) به وکالت مجلس شوراي ملي رساند و نصرت الدوله فرزند ديگر وي را به وزارت رساند. عبدالحسين ميرزا فرمانفرما داراي شخصيت منحصر به فردي بود. وي چه در زندگي داخلي، چه در جمع آوري مال و ثروت و چه در مشاغل راه افراط پيموده و يکي از ملاکين معتبر ايران بود. وي املاک وسيعي در آذربايجان، کرمانشاه، کردستان، فارس، کرمان، کرج و تهران داشت. وي داراي 36 فرزند بود.

 

فرمانفرما تا سال 1315 زندگي محتاطانه اي داشت و با دقت به کارهاي املاک خود رسيدگي مي کرد تا اينکه فرزندش نصرت الدوله دستگير و به زندان سمنان منتقل شد و بعد از چندي خبر مرگ او را به فرمانفرما دادند مرگ نصرت الدوله تأثير بدي در روحيه فرمانفرما داشت به طوري که تحمل نکرد و سرانجام در سال 1318ش در 88 سالگي درگذشت و وي را در صحن حضرت عبدالعظيم به خاک سپردند.

 

_______________________________

 

منابع

 

1- نخست وزيران ايران از مشيرالدوله تا بختيار 1285-1357. عاقلي، باقر.

2- نخست وزيران ايران. عبدالله پور، احمد.

3- شرح حال رجال ايران در قرن 12 و 13 و 14، جلد2. بامداد، مهدي.

4- خاطرات احتشام السلطنه. احتشام السلطنه، محمود.