زنجان عصر قاجار ؛ (پژوهشي در اسناد ميرزا ابوالمکارم موسوي‏ زنجاني)

  

در اين سالها چه بسيار کساني که از محضر وي کسب فيض کردند و چه گره‏هاي لاينحل که به قلم و نيروي درايت وي گشوده گشت تا آنکه حوادث انقلاب مشروطيت پيش آمد و در آن قضايا و اصلاح امور عامه و تسکين فتنه‏ها دخالتهاي نيکو فرمود. حاج ميرزا ابوالمکارم يکي از ارکان مشروطه‏خواهي در زنجان بود و دراين زمينه کوششها و مجاهدتهاي بسياري نموده است. از ميان اسناد وي مي‏توان به راحتي به تأثير و نفوذ کلام وي در به ثمر رسيدن نهال مشروطيت در زنجان پي برد. نامه‏نگاريهاي او با برخي از سران مشروطه و وکلاي مجلس خود دليل محکمي براي ارتباط تنگاتنگ وي با اين گروه مي‏تواند باشد. رهبري وي و پيشوايي آزاديخواهان زنجاني، مقام وي را در حد يکي از رهبران بزرگ مشروطه در زنجان رسانده است و به اين لحاظ اهميتي کمتر از اهميت علما و رجال سياسي همعصرش نمي‏توان براي وي قائل شد. آشنايي او به قضاوت و مسائل عدليه، با توجه و احاطه عميق و دقيقش به قوانين شرع انور، در اصلاح امور حکومت و اجراي بي‏قيد و شرط عدالت در دستگاه ظلم قاجاريه پايگاه استوار او بود؛ در اين راه، بسيار کوشش نمود و از پاي ننشست. علاوه بر اينها، ابوالمکارم داراي املاک و مستغلات بسياري بود که همواره به مصرف امور شرعيه و موقوفات مي‏رسيده است.