سرگي ماركوويچ شاپشال (اديب‌السلطان)
 

فاطمه معزي

 

از يهوديان اهل کريمه بود که از دانشکده شرق‌شناسي پطرزبورگ فارغ‌التحصيل شد و به زبانهايي چون ترکي، فارسي، عربي و فرانسوي مسلط بود. در سال 1317ق/ 1900م ميرزا رضاخان ارفع‌الدوله از سوي دربار ايران مأمور شد تا معلمي مناسب براي محمدعلي ميرزاي وليعهد انتخاب کند. او شاپشال را که به تازگي از دانشکده فارغ‌التحصيل شده بود برگزيد و روانه تبريز کرد.

 

شاپشال در تبريز به آموزش وليعهد مشغول بود و درآمد سالانه وي به اين مناسبت 16 هزار روبل بود. در مدت اقامت در تبريز مناسبات دوستانه و نزديکي با وليعهد پيدا کرد و بر وي نفوذ يافت. پس از انتقال سلطنت به محمدعلي ميرزا شاپشال نيز به تهران آمد. از نفوذش کاسته نشد و در جبهه مخالفان مشروطيت قرار گرفت. اين در حالي بود که مشروطه‌خواهان نيز او را به عنوان عنصر روسي مخالف مشروطه و محرک محمدعلي شاه مورد حمله قرار مي‌دادند و در نشريات خود به هتاکي عليه وي مي‌پرداختند. يکي از خواسته‌هاي مجلس اول از محمدعلي شاه اخراج شاپشال از دربار بود و شاه نيز به ظاهر پاسخ مثبت به اين خواسته داد، اما هنگامي که شاه به باغ شاه رفت شاپشال نيز وي را همراهي مي‌کرد. پس از انحلال مجلس و آغاز دوره استبداد صغير، روزنامه‌نگاران و طرفداران مشروطيت دستگير و به باغ شاه منتقل شدند. شاپشال در محاکمات آنان حاضر بود و از برخي از آنان بازخواست نيز مي‌کرد. او در سال 1287ش/ 1908م علي رغم ميل خود و محمدعلي شاه مجبور به ترک ايران شد و به املاک خود در کريمه رفت. نوز بلژيکي درباره او معتقد بود که : « شاپشال آدم مفسد بي همه چيزي است که تنها به فکر خودش مي‌باشد و قابل خريد براي هر کس که بهايش را بدهد هست.»