موسسه
مطالعات تاريخ معاصر ايران (مقالات) WWW.IICHS.ORG
پايهگذاران اصلي شركت اسلاميه
مرحوم آقا نجفي و حاج آقا نوراللّه در تكوين و حركت و استمرار شركت نقشي اساسي داشته، و بهعنوان باني و حامي آن، تمام مراحل تكوين آن را زير نظر داشتهاند. اين موضوعي است كه با دقّت در اسناد و گزارشهاي مطبوعات آن دوره همچون حبلالمتين، ثريا و.... (در سالهاي 1316 و 1317 قمري) به خوبي معلوم ميشود.
سير تكوين شركت با بررسي اسناد اين چنين ميشود كه مرحوم آقا نجفي بعد از مراسم نماز جماعت در مسجد جامع سلطاني(مسجد شاه) طي سخنراني مبسوط و مهمي با استناد به آيات و روايات، از مردم ميخواهد كه از مصرف كالاها و منسوجات خارجي خودداري نمايند و به مصرف كالاهاي داخلي روي آورند. خبرنگار روزنامه حبلالمتين طي مكتوبي از اصفهان مينويسد:
... حضرت حجهالاسلام حاج شيخ محمد تقي ـ مدظله العالي ـ [آقانجفي]عنوان مفصلي را منباب ترك منسوجات و مصنوعات خارجه در ترويج امتعه و اقمشة داخله و بيست و هفت مورد در قرآن كه منع از معاشرت خارجه است بياني خيلي مفصل و عنواني بسيار عام فهم ، ارشاد فرمودهاند... علماي اسلام در اين شركت مقدس شخصا شركت ماليه نمودهاند و از بذل نصايح و تشويق عموم به امتعة اسلامي و دوري از استعمال امتعة خارجه، دقيقهاي فروگذار نميكنند... حضرت حجتالاسلام آقا نجفي و بندگان ثقهًْالاسلام [حاج آقا نوراللّه] و جناب آقايان علماء اسلام ـ سلّمهم اللّه تعالي ـ در راه اين شركت مقدس از هستي خود گذشتهاند. از خداوند خواهانيم اينگونه سرپرستان ملت را در پناه خود محفوظ بدارد1
روزنامة «ثريا» نيز به نقل از «حبل المتين» مينويسد:
«... رؤساي روحاني ملت و امراي دولت ايران معني وطن و ترقي آن را شناخته و درصدد ارتقا بدان مدارج عاليه برآمدهاند. اگر نام مبارك حُجتالاسلام آقا نجفي ـ مدظلهالعالي ـ را سرآغاز تاريخ ترقي ايران قرار دهيم، شايسته و سزاست...»
آقا نجفي خود در نامهاي به مدير رونامه حبلالمتين در تشكر از مقالات او در تأييد شركت اسلاميه و نيز در پاسخ به چند سؤال او مينويسد:
... از شرحي كه فوايد شركت مباركة اسلاميه و رواج منسوجات درج شده بود، شاكر شدم... و خطوط مباركة علماي اعلام و حصون اسلام ـ مدّاللّه ظلالهم ـ كه فرستاده بوديد، زيارت شد. سفارش كردم به جناب معين الاسلام مدير شركت مباركة اسلاميه اصفهان، سواد كنند و هر سوادي به بلاد اسلاميان فرستاده شود... رجاء دارم كه به حُسن اهتمام علماي اعلام و توجه اسلاميان موجبات رواج صنايع و امتعة اسلاميه زياده بر اين، يوما فيوما در ترقي و شيوع بشود چنانچه در اصفهان و توابع ، لباس اغلب مسلمانان از همين منسوجات و امتعة اسلاميه ميباشد و رواج دارد. انشاءاللّه تعالي به طوري شايع خواهد شد، كه كفايت عموم اسلاميان را بنمايد و اينكه فرمودهايد حرام نمودن منسوجات و اقمشه ديگران امروز صحيح و مقتضي وقت نيست، اينهم صحيح است. حقير هم از اين جهت موافق با سركار هستم. از داعي و ساير علماء اعلام در منع اظهاري نشده، مسلّم است مادامي كه امتعة مسلمين كافي و وافي اسلاميان نشوند و عدم احتياج مسلمانان در استعمال منسوجات ديگر معلوم نگردد، اقدام در منع نخواهد شد. همان است كه فرمودهايد اوّلاً بايد سعي و اهتمام در تكميل صنايع و امتعة اسلاميه و ترغيب مسلمانان در استعمال نمود...2
و در نامة ديگري، باز او را مورد تكريم قرار داده مينگارد:
... به سركار و اشخاص مسلمين لازم است هر يك به قدر وسع ، جدّ و جهاد داشته كه انشاءاللّه به توجه غيبي حضرت امام عصر (عجّل اللّه تعالي فرجه) پيشرفت شود كه مسلمين را حاجت به منسوجات و ملبوسات غير نباشد، بحمداللّه تعالي در اين مدت كه اهتمام شده، نتايج افكار جنابعالي كه موافق با لسان و بيان داعي است وضوح يافته، منسوجات در اصفهان و ساير بلدان مسلمانان انتشار و رواج گرفته، اغلب البسة مردانه از همين منسوجات شركت اسلاميه است. رجاء دارم كه عمّاقريب از حاجت به ديگران خيلي كاسته شود... 3
و در نامة مشابهي به مدير روزنامه ثريا از وي بهخاطر حمايت از اقدامات شركت تقدير مينمايد:
... اگر چه مراسله از شما به داعي نرسيده، ولي همواره مقالات روزنامه ملي شما را كه تمام مندرجاتش مبني بر نصايح و مواعظ مشفقانه و پند و اندرز حسنه است، مطالعه و ملاحظه كرده و ميكنم. و شما را به دعاي خير هميشه متذكرم . خصوص در فقرات شركت اسلاميه كه در نمره 33 و 34 شرحي نوشته و كتابچة آنرا درج نموده بوديد، خيلي خوشوقت شدم . گمانم اين است، اقدام در اين عمل خير امروز به منزله جهاد است و عنداللّه ثواب و اجر عظيم دارد. چه ملت و امت ناجيه را از احتياج به كفار مانع بزرگي است... در اين مدت قليل منسوجات شركت اسلاميه بينالمسلمين خيلي رواج يافته و ترقي نموده است و بسيار اشياء و اجناس نفيسه اختراع كردهاند. جهت نمونه و يادداشت يك طاقة آغري سفيد كه از منسوجات شركت اسلاميه است، به توسط حاج ميرزا علي نقشينه ارسال خدمت شد كه لباس مخصوص عبادت شما باشد و داعي را از دعا فراموش نفرماييد. محمد تقي ابن محمدباقر (آقانجفي)»4
اما حاج آقا نوراللّه به دنبال اعلاميههاي آقا نجفيمبني برآماده كردن مردم براي تحريم و دست كشيدن از منسوجات اجانب و استفاده از امكانات داخلي، علاوه بر صدور اعلاميهها و مكتوبات تاريخي به خاطر وجهة اجتماعي و آزاديخواهي و فعاليتهاي گستردة اصلاحي، فعال مايشاء و دنبال كننده اهداف شركت شده و محور فكري و هدايت برنامههاي ضد استعماري شركت ميشود.5 چنانچه در سندي كه روزنامه ثريا به سال 1317 قمري انتشار داده مينويسد:
مكتوب
(جناب شريعتمدار آقاي حاجي نوراللّه)
(عماد الاسلام سلمه اللّه تعالي)
عرض ميشود كه همواره حالات بهجت علامات ملاطفت آيات مسرّت بيانات در كمال صحت و استقامت خالي از كسالت و ملالت و نقاهت خواهد بود. ضمنا اينكه ملاحظة مضمون بلاغت مشحون مكاتبة شريفه به توسط جناب اديب التجار مدير شركت اسلاميه كه منطوي بر اظهار محبت و مودت بود، نمودم. باعث سرور و نشاط و خرسندي و انبساط شد. و الحق عمده برپا شدن شركت شريفة اسلاميه بواسطة بيانات و مقالات با حقيقت كه در روزنامجات مطروس و مرتس فرموده و هر هفته گوشزد ارباب هوش و فطانت و صاحبان عقل و زكاوت و ديانت شده. و از نقايص و معايب احتياج داشتن به البسة ملوّنه خارجه اطلاع و التفات به هم رسانيده متنبه و آگاه شدهاند. و اين نيست مگر از جههًْ پاكي طينت و خوشي فطرت. البته بايد مؤمنين به مقتضاي المؤمن اخ المؤمن و هو مرآته و مبصّره و دليله و هاديه، محاسن و معايب يكديگر را به نحو خيرخواهي بنمايند. تا محاسن خود را از معايب و نقايص خويش را منزه ساخته. و بر هر يك از اهل اسلام لازم است كه بهاندازة استعداد خود يدا و لسانا و مالاً بذل جد و جهد و سعي و اهتمام اقدام در انجام اين شركت مباركه بنمايند. كه اسباب ترقي ملت و دولت و باعث ترويج دين و شريعت و علت آسودگي و رفاهت رعيت و موجب صلاح و فلاح و خير دنيا و آخرت است بنمايند. و پيوسته مترصد ارسال مكاتبات و اطلاع داشتن از شرح حالات بوده و هستم .
___________________________________________
1. روزنامه حبل المتين، شماره 20، دوشنبه 14 ذى القعده 1316 .
2. روزنامة حبل المتين، شماره 19، سال هفتم، ص 17 .
3. روزنامة حبل المتين، سال ششم ، محرم 1317، شماره 25 .
4. روزنامة ثريا، شماره 47 ، 10 جمادى الاول 1317 قمرى، 16 سپتامبر 1899 .
5. دو مجتهد در ترويج اهداف شركت براى تشويق مردم اقدام به مشاركت مالى در شركت مى نمايند.
