موسسه
مطالعات تاريخ
معاصر ايران (مقالات) WWW.IICHS.ORG
نيلوفر کسري
بي بي مريم بختياري دختر حسينقلي خان ايلخاني، خواهر عليقلي خان سردار اسعد و همسر ضرغام‌ا‌لسلطنه بختياري از زنان مبارز عصر مشروطيت است. او از زنان تحصيلکرده و روشنفکر عصر بود که به طرفداري از آزاديخواهان برخاست و در اين راه از هيچ چيز دريغ نورزيد. وي به مثابه زندگي ايلياتي در فنون تيراندازي و سوارکاري ماهر بود و چون همسر و جانشين خان بود عده اي سوار در اختيار داشت و در مواقع ضروري به ياري مشروطه‌خواهان مي پرداخت. سردار بي بي مريم بختياري، يکي از مشوقين اصلي سردار اسعد بختياري جهت فتح تهران محسوب مي‌شد. وي طي نامه‌ها و تلگراف‌هاي مختلف بين سران ايل و سخنراني‌هاي مهيج و گيرا، افراد ايل را جهت مبارزه با استبداد صغير (استبداد محمدعلي شاهي) آماده مي‌کرد و به عنوان يکي از شخصيت‌هاي ضداستعماري و استبدادي عصر قاجار مطرح بوده است.
سردار مريم بختياري قبل از فتح تهران مخفيانه با عده‌اي سوار وارد تهران شده و در خانه پدري حسين ثقفي منزل کرد و به مجرد حمله‌اي سردار اسعد به تهران، پشت بام خانه را که مشرف به ميدان بهارستان بود سنگربندي نمود و با عده اي سوار بختياري، از پشت سر با قزاق‌ها مشغول جنگ شد. او حتي خود شخصا تفنگ به دست گرفت و با قزاقان جنگيد. نقش او در فتح تهران، ميزان محبوبيتش را در ايل افزايش داد و طرفداران بسياري يافت به طوري که به لقب سرداري مفتخر شد. 1
سردار مريم بختياري در جنگ جهاني اول با وجود آنکه ايل بختياري از انگليس‌ها حمايت مي‌کرد به مخالفت با انگليس‌ها پرداخت و با عده اي از تفنگچيان و سرداران خود جانب متحدين را گرفت. او پاره‌اي از خوانين جزء بختياري چون خوانين پشتکوه را با خود يار ساخت و در يورش‌هاي مداوم خود به انگليس‌ها صدماتي وارد ساخت به طوري که پليس جنوب مبارزات دائمي و پيگيري را با او شروع کرد. او از سربازان و افسران آلماني و سرکوب و قلع و قمع راهزنان کهگيلويه و کنترل خوانين کوچک استفاده نمود. 2
قدرت سردار مريم در منطقه به حدي بود که روسها به هنگام فتح اصفهان خصمانه به منزل او تاختند و اثاثيه او را به يغما بردند و کليه اموال و املاک او را در اصفهان مصادره کردند. 3
رشادت و دلاوري اين زن بختياري به حدي بود که آوازه شهرت و آزادگيش در سرتاسر ميهن پيچيد و منزل او مأمن و پناهگاه بسياري از آزاديخواهان عصر مشروطه شد به طوري که هنگام فتح اصفهان توسط روسها (در جنگ جهاني اول)؛ فن کاردف، شارژ دافر سابق آلمان به خانه سردار مريم بختياري پناه برد و مدت سه ماه و نيم در پناه او بود تا اينکه پس از شکست بختياري‌ها از روسها و کشته شدن 58 نفر راهي کرمانشاه شد و از آنجا به برلن رفت. به پاس حمايت‌هاي سرسختانه بي بي مريم از فن کاردف، امپراطور آلمان، کمان تمثال ميناکاري و الماس نشان و همچنين صليب آهنين خود را که مهمترين نشان دولت آلمان بود، براي او فرستاد و او تنها زني بود که در دنيا توانست به دريافت اين نشان نائل آيد. 4
جريان مبارزات سردار مريم بختياري با انگليس‌ها در طي قرارداد 1919 و کودتاي 1299 همچنان ادامه يافت به طوري که دکتر محمد مصدق حاکم فارس در زمان کودتاي 1299 پس از مخالفت و عزل از اصفهان راهي بختياري شد و مدتها مهمان سردار مريم بود.
سردار مريم بختياري در سال 1316هـ. ش سه سال پس از شهادت فرزندش علي‌مردان خان در اصفهان به دستور رضاشاه، زندگي را بدرود گفت. 5
____________________________________________
1. ابوالفتح اوژن بختياري، تاريخ بختياري (تهران، بي نا، 1345) ص 219
2. رالف گارثويث، بختياري در آئينه تاريخ ترجمه مهراب اميني (تهران، سهند، 1345) ص 228-227
3. نورالله دانشور علوي، جنبش وطن‌پرستان اصفهان و بختياري (تهران، آنزان، 1377) ص 179
4. سپهر. عبدالحسين، ايران در جنگ بزرگ (تهران، بانک ملي، 1336) ص308-304
5. بختیاری، مريم، خاطرات سردار مريم بختياري از کودکي تا آغاز انقلاب مشروطه (تهران، آنزان، 1382) ص 21 .