آيت الله علي‌اکبر هاشمي ‌رفسنجاني

 

طاهره شکوهي

 

علي‌اکبر هاشمي‌ رفسنجاني فرزند حاج ميرزا علي در سال 1313در يکي از روستاهاي رفسنجان به نام بهرمان در خانواده‌اي متدين و کشاورز به دنيا آمد. تحصيلات ابتدايي را در زادگاه خود سپري کرد و در سن 14 سالگي براي تحصيل در حوزه علميه قم به اين شهر عزيمت نمود. و از محضر آياتي چون طباطبايي، بروجردي، امام‌ خميني و ... بهره برد. ورود هاشمي به حوزه علميه در سال 1327 همزمان با اوج مبارزات فدائيان ‌اسلام، آيت‌الله کاشاني و جبهه‌ ملي بود. سخنرانيهاي نواب‌ صفوي و عبدالحسين واحدي در مدرسه فيضيه، جذابيت خاصي برايش داشت و در ساختار روحي و شخصيت انقلابي وي تأثير عميق و کارآمدي داشت و با آشنا شدن با امام ‌خميني و شرکت در کلاسهاي ايشان در زمره يکي از شاگردان بارز ايشان به شمار مي‌آمد.

 

هاشمي ‌رفسنجاني مبارزه را قبل از آغاز دهه چهل و پيش از رحلت آيت‌الله بروجردي با الهام از مباني سياسي و انقلابي امام ‌خميني شروع کرد. در سال 1338 به همراه چند تن از طلاب همفکر خويش که در جهت آگاهي و بيداري نسل جوان و ساير اقشار تلاش مي‌نمودند توانست مجله مذهبي مکتب‌ تشيع را در قم منتشر کند. در قضيه سربازگيري اجباري طلاب در قم بازداشت و به خدمت سربازي برده شد و در حادثه قيام 15 خرداد 42 از سربازي فرار کرده به جمع عالمان و روحانيون پيوست که با تجمع در تهران خواستار آزادي بي‌قيد و شرط امام شده بودند. هاشمي در ادامه فعاليتهاي خود با همکاري برخي دوستان ديگر اقدام به راه‌اندازي نشريه‌هاي انقلابي موسوم به بعثت و انتقام کرد و با اينکه ممنوع‌المنبر بود در سالهاي 44 و 46 جلسات هفتگي با عناوين مختلف تشکيل مي‌داد و در اين نشستها بيشتر به نقد عملکرد استعمارگران و وابستگان آنان در داخل کشورهاي اسلامي مي‌پرداخت. از اقدامات فرهنگي ايشان بجز ايراد سخنراني در مجامع مختلف در قم و تهران به خصوص در مسجد هدايت ترجمه کتاب سرگذشت فلسطين يا کارنامه سياه استعمار و کتاب اميرکبير يا قهرمان مبارزه با استعمار بود.

 

هاشمي از سال 1337 تا پايان دوره مبارزه در اغلب حوزه‌هاي مبارزاتي حضوري چشمگير داشت و در طي اين مدت بارها توسط ساواک بازداشت و زنداني گرديد و به انواع و اقسام شکنجه‌هاي وحشيانه ساواک گرفتار شد که آخرين مرحله آن سال 1354 بود که به مدت سه سال يعني تا نزديکيها‌ي پيروزي انقلاب به طول انجاميد.

 

ايشان علاوه بر اينکه در ميان انقلابيون داخل کشور در شمار شخصيتهاي محوري قرار داشت در بين نيروهاي انقلابي خارج از کشور  نيز از موقعيت ممتازي برخوردار و مورد اعتماد آنان بود. به همين سبب در تابستان و پاييز 1353 و 1354 طي دو مرحله مسافرت به خارج از کشور توانست ضمن شناسايي نيروهاي انقلاب به سازماندهي و ايجاد اتحاد و همبستگي در ميان آنان اقدام نمايد.

 

رفسنجاني از جمله روحانيوني بود که حرکت اوليه و به دور از انحراف سازمان مجاهدين خلق را کمک و پشتيباني مي‌نمود، اما پس از آشکار شدن علائم انحراف در آنان از سازمان فاصله گرفت و تمام کمکهاي خود و مرتبطين با خود را به آن متوقف کرد.

 

با گسترش انقلاب ‌اسلامي در پاييز 1357 به فرمان امام ‌خميني براي هدايت و سازماندهي انقلاب، شوراي انقلاب تشکيل شد و در پي آن پنج نفر از جمله هاشمي‌ رفسنجاني از سوي ايشان به عضويت آن تعيين شدند. ايشان در کنار ديگر اعضا (آيت‌الله مطهري، شهيد بهشتي، آيت‌الله موسوي‌ اردبيلي، شهيد باهنر) مجاز بودند که در مراحل بعدي به اتفاق آراء افراد ديگر را انتخاب کنند. قبل از پيروزي انقلاب به خاطر مسائل امنيتي، شوراي انقلاب کاملاً سري بود. اين شورا که ادارۀ مبارزات انقلابي را با موافقت و دستور رهبري برعهده داشت، در آغاز فعاليت، هفته‌اي يک بار و سپس دوبار به صورت مخفي در منازل اعضا تشکيل جلسه مي‌داد و تصميمات آن در زمينه چگونگي تظاهرات، اعتصابها، راهپيماييها و در مواردي پس از تأييد امام به اجرا در مي‌آمد. پس از گذشت مدتي از فعاليت غير علني و تقريباً غير رسمي شورا، امام خميني تشکيل شوراي ‌انقلاب را رسماً در تاريخ 22/10/57 اعلام کردند. و پس از پيروزي انقلاب نيز تعيين مسئولان، برنامه‌ها و قانون ‌اساسي از جمله وظايف شوراي ‌انقلاب بود که با کسب نظر امام عمل مي‌شد.

 

پس از انقلاب هاشمي به کمک شهيدان بهشتي، باهنر، و آيت‌الله خامنه‌اي با مشورت حضرت امام هسته مرکزي و اوليه حزب جمهوري‌ اسلامي ايران را پايه‌گذاري کردند. در سال 58 که دشمنان انقلاب به قلع‌وقمع و ترور شخصيتهاي انقلابي اقدام مي‌کردند هاشمي نيز مورد سوء قصد آنان قرار گرفت که نافرجام ماند. هاشمي‌ رفسنجاني يکي از بنيانگذاران و نظريه‌پردازان انقلاب به شمار مي‌آيد و به همين جهت پستها و مسئوليتهاي حساس متعددي نظير سرپرستي وزارت کشور، جانشين فرمانده کل ‌قوا در دوران دفاع مقدس، رياست مجلس شوراي ‌اسلامي در سه دوره، رياست جمهوري در دو دوره متوالي (1/4/1368ـ 1/4/1376) و... را به عهده داشتند و در حال حاضر نيز علاوه بر رياست مجمع‌ تشخيص‌ مصلحت‌ نظام و خبرگان، امامت جمعه موقت تهران را عهده‌دار هستند. در سالهاي اخير خاطرات ايشان تحت عنوان کارنامه و خاطرات هاشمي‌ رفسنجاني در چندين جلد و همچنين دوران مبارزه (2جلدي) منتشر شده است.

 

_______________________________

 

منابع:

گلشن ابرار. ج 6. قم: نورالسجاد، 1385.

شهيد محمدعلي رجايي (ياران امام به روايت اسناد ساواک، کتاب 14). تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسي اسناد تاريخي، 1378.

کارنامه و خاطرات هاشمي‌ رفسنجاني (1357و 1358). تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، 1383.

رضوی، مسعود. هاشمي و انقلاب. تهران: همشهري، 1376.