بقعه بي بي
شهربانو
در شمال شرقي شهر ري بقعه متبركه بسيار قديمي وجود دارد كه از
سنگ و گچ ساخته شده است آنچه از وضع ساختمان و محل احداث آن
برمي‌آيد، هسته اصلي نماي مزبور در دوران ساساني ساخته شده و
در قرن چهارم هجري براي آرامگاه مورد استفاده واقع و قسمتي به
آن افزوده شد. كه در رديف مقابر كوهستاني ديگري كه در خارج شهر
باستاني ري ساخته شده، بوده است.
از لحاظ معماري قسمت گوشه جنوب
شرقي آن كه مشتمل بر بناي چهارگوش منظم و استوار سنگي است با
پوشش ضربي سنگ و آجر از عهد آل بويه و قسمت حرم و اتاق طويل
جنوبي آن از دوران ساساني و ديوارهاي خارجي صحن همزمان با بناي
سنگي عهد آل بويه و عصر سلجوقيان مي‌باشد كه در قرون بعدي با
احداث رواق و ديوارها و اتاقهاي مختلف، بقعه را تكميل
نموده‌اند.
صندوق منبت روي قبر مطهر احاديث
نبوي و نام و القاب شهربانو را در برداشته و تاريخ سال 888
هجري و نام باني آن استاد محمد بن صفرشاه حداد قمي ذكر شده.
درِ منبت كاري زيبايي از دوران شاه
طهماسب صفوي در مدخل آن وجود دارد و گچبريها و تزئينات دوره قاجار
در بقعه به چشم مي‌خورد.
نوشته‌هاي مختلفي در روي
كتيبه‌هاي ورودي و صندوق داخل بقعه و اطراف آن به چشم مي‌خورد
كه هر يك از بانيان و سازندگان را در دوره‌هاي مختلف كه بخشي
به آن ضميه شده را شامل است. بر لوحه زيارتنامه بي بي شهربانو
نامهاي متعدد جهت مشاراليها ذكر شده است از جمله ” شاه جهان“ و
” شاه زنان “ و ” جهان بانو“ روي الواح ديگري كه در رواق يا
مسجد شمالي حرم بر ديوار نصب گرديده رواياتي از مرحوم سيد
نعمت‌الله جزايري و مرحوم حاج شيخ عبدالكريم قمي نقل شده كه پس
از واقعه روز عاشورا چون بي بي شهربانو نسبت به اعراب بيگانه
بود به دستور امام از همراه شدن با ساير اعضاي خانواده يعني
اهل بيت (ع) و عزيمت به شام خودداري نموده و عازم سرزمين ايران
كه موطن اصلي وي بود، گرديد و مدتي بعد نيز فوت نمود كه در
كوهستانهاي مجاور ري دفن شد. بقعه بي بي شهربانو، چنانكه ذكر
شد، علاوه بر جنبه‌اي كه از نظر تبرك و تيمن دارد همچنين منسوب
به دختر آخرين شهريار ساساني است. يعني تنها بقعه‌اي است كه هم
از نظر زوجه بسيار عزيز حضرت سيدالشهدا (ع) نزد تمام شيعيان
مخصوصاً ايرانيان گرامي است و هم از نظر ارتباطي كه با خانواده
شهرياران ساساني به آن نسبت داده ميشود از لحاظ ايرانيت محل
مهمي به شمار مي‌رود و نيز از جنبه اساطيري كه به آن مي‌نگرند؛
نشانگر روح ايراني است كه حفظ سنن قديم خود ضمن رعايت آداب و
قواعد اسلامي در آن به خوبي مشهود است.
 |
بنت المشار
بنت المشار ــ از زنان عالم،
فقيه، و مدرس در دوره صفويه محسوب است. پدرش شيخ زين‌العابدين
علي معروف به مشار عاملي، از شاگردان محقق كَرَكي و خود از
فضلاي زمان شاه طهماسب بود. بعد از درگذشت استاد، شاه طهماسب
منصب شيخ‌الاسلامي اصفهان را به شاگرد دانشمندش واگذار نمود.
بنت المشار تحصيلات خود را در محضر پدرش فرا گرفت. وي بعد از
چندي و با كسب مقامات علمي عهده‌دار تدريس زنان زمان خود شد.
صاحب رياض‌العلماء در اين باره نقل مي‌كند: « ... او در كودكي
فقه و حديث و علوم ديگر تدريس مي‌كرد و زنان نزد او درس
مي‌خواندند.» بنت المشار با شيخ بهائي ازدواج نمود و در بين
جهيزيه خود كه به خانه همسرش برد تعداد زيادي كتاب در علوم
مختلف بود. شيخ مشار صاحب كتابخانه بزرگي بود بيشتر از چهار
هزار جلد و چون فوت نمود متعلق به تنها فرزندش بنت المشار شد و
او نيز آنها را در اختيار شيخ بهائي قرار داد. بعدها شيخ بهائي
همه آنها را وقف نمود. شيخ بهائي علاوه بر به ارث بردن
كتابخانه عظيم شيخ مشار، منصب شيخ‌الاسلامي را نيز بعد از وي
عهده‌دار شد گفته ميشود بنت المشار تا آخر عمر در كنار همسرش
به مطالعات و بحثهاي علمي مي‌پرداخت.
ام سلمه خانم
از خوشنويسان و شاعران قرن سيزده و
چهارده هجري قمري. وي يكي از دختران فتحعلي شاه قاجار ازمادري
اهل گرجستان به نام زيبا چهرخانم بود. ام سلمه به گلين خانم
نيز شهرت داشت. در حديقه‌الشعراء از او با عنوان ” عصمت قاجار“
نام برده شده است.
گلِين
خانم هنر خوشنويسي را از استاداني چون آقا زين‌العابدين
اصفهاني و حاج علي آقا فرزند محمدعلي خان نظم‌الدوله فراگرفت.
وي علاوه بر خوشنويسي در هنر تذهيب نيز دستي داشت. گلين خانم
به عنوان يكي از زنان مطلع و نسبتاً فهيم در دربار محسوب مي‌شد
كه به همين سبب، محل رجوع سؤالات و راهنماييهاي شاهزادگان و
كسب اطلاعات ايشان بود.
آثار مختلفي از نوشته‌هاي او در
دست است از جمله يك جلد قرآن به خط نسخ كه در سال 1302هـ. ق
تحرير نموده و نيز مجموعه نفيسي از ادعيه و آيات قرآن مجيد. وي
مانند بسياري از شاهزادگان قاجاري طبع شعر نيز داشت.
خيرات
حسان
كتاب
خيرات حسان از محمدحسن خان اعتمادالسلطنه چاپ سنگي در 3
جلد. مطالب كتاب مجموعه‌اي است در معرفي زنان نام‌آور و
دانشمند و فاضل از صدر اسلام به بعد. كتاب با شيوه الفبايي
و با معرفي
آمنه خانم مادر بزرگوار پيامبر اكرم
(ص) آغاز شده است. در ادامه به معرفي زنان بزرگوار و صاحب فضل
و كمال از زنان عرب و ايراني و عثماني مي‌پردازد و ضمناً بعضي
منقولات و يا اشعار ايشان يا بناهايي كه به دستور و با حمايت
آنها ساخته شده و يا برخي كرامات كه به ايشان نسبت داده شده را
توضيح مي‌دهد. در معرفي زنان فاضل تقدم و تأخر زماني چندان
لحاظ نشده و براساس حروف الفبايي از ايشان ياد ميشود.
اعتمادالسلطنه در ديباچه كتاب، علت نگارش و تأليف اين اثر را
چنين مي‌نويسد:
بسم الله
الرحمن الرحيم
خامه صنع
كه اوراق جهان آرايد
خلد را نيز به خيرات حسان
آرايد
زهي
نگارنده قادر و برازنده قاهر كه در مشيمه امهات صورت بنات را
جمال معني داد و در نهاد بسياري از ربات جمال وديعه كامل از
معرفت نهاد از دودمان رسالت بتول عذرا آورد و در خاندان نظم و
عرفان ايجاد رابعه و خنساء كرد افاضتش پرده‌نشينان را در فنون
فضايل و معارف اشباح معاريف و مشايخ نمود و ابواب حكمت و ادب
بر روي مخدرات عقايل گشود. مستوره عصمت ازو طلب كرد معصومه
نامي گشت و جاريه بزم‌آرايي و دلربايي خواست محبوبه گرامي شد.
به ترنم و ترانه مغنيه طبع‌هاي خامه را مشتعل ساخت و به شعله
عشق غانيه قلبهاي جامه را گرم و نرم نموده بگداخت ملكه را بر
تخت ملوك نامدار نشانيد و مردان روزگار را محكم حكم او گردانيد
تا بدانند كه امر آن ِ اوست و فرمان فرمان او قدرتش بي پايان
است و عطيتش نسبت به زنان و مردان يكسان.
نگشته
محروم كسي از اين در
كه جاي
حرمان نباشد اينجا
ز رحمت
او نصيبه دارند
شيخ كامل
چه شوخ حسنا
و اين
جمله از گفتار رسولان امين و خداوندان شريعت و دين كه
نمايندگان راه يقين‌اند صلوات الله عليهم و علي اوليائهم
اجمعين استخراج شده و حق اين است كه بايد غافل نبود و غفلت
ننمود كه در اين جهان زنان بوده‌اند كه در زير مقنعه
كله‌داريها نموده‌اند در فهم حقايق اجتهادي كرده و در حال
غوامض اينق آورده لشكر شكسته‌اند كشور گرفته‌اند صد كار
كرده‌اند صد راه يافته‌اند و ارباب سير و مصنفين تراجم احوال
كه ماضي را به استقبال معرفي مي‌كند و اعمال گذشتگان را كليد
ترقي و تكميل آيندگان قرار مي‌دهند از آنها به درستي ذكري
نكرده ا‌ند و خبري نياورده‌اند و چنين اتفاق افتاد كه كسي از
صحابيه (*)
حديث نمود و آنچه گفت از تابعيه (*)
بود از آن روز مصمم شدم كه در حالات نساء مشهوره استقصاء كنم و
به استمداد رجال اهل فن طرحي براي اين بنا ريزم از حسن اتفاق
درين حال و خلال اين خيال كتاب مشاهيرالنساء از مؤلفات
اديب اريب و بارع لبيب محمد ذهني افندي دام افضاله به دست آمد
تا ديدم گفتم ... به حق سبقت ترجمه آن را اساس قرار داده
معلومات خود را با بعضي تصرفات كه به نظر فاتر درست مي‌آمد بر
آن افزودم و به نگارش احوال خيرات حسان ابتداء نمودم چه
آنها را با من به وجهي قرابت است و هم ديني را با هم دياري نيز
به نحوي صحابت و اگر نامي از غيرمسلمات درين تأليف برده شود به
تقريبي است و ذكري كه موجب تحبيبي است و درين نگارش از مرقومات
شاهزاده معظم و آزاده مفخم نواب اشرف والا عضدالدوله العليه
العاليه سلطان احمدميرزا ابن خاقان خلد آشيان فتحعلي شاه قاجار
دام اقباله العالي استفاضه كرده...
اولين مدرسه دخترانه بنابه نقل روزنامه ناصري ـ چاپ تبريز ــ
در سال 1315هـ .ق يعني 9 سال قبل از انقلاب مشروطه در يكي از
توابع كرمان تأسيس گرديد.
بدين اعتبار ايجاد مدرسه دخترانه با شرح فعاليتهاي انجمن معارف
همزمان بوده است و تا سال 1324هـ .ق جهت ايجاد مدارس دخترانه
در تهران و برخي از شهرهاي ديگر كوششهايي وجود داشت.
*
: منظور زنان صحابي و تابعين است.
