» احمدشاه در دلمه باغچه!

جلال فرهمند

يكي از آفات سه شاه آخرين قاجار (بجز محمدعلي شاه كه در دوره سلطنتش فرصت نداشت و آن را به پس از تبعيدش موكول كرد) سفرهاي بي رويه به فرنگ بود. هر چند گاه برخي از اين سفرها و كسب تجربه‌ها شايد در برخي موارد خيري هم داشت ولي آنچنان نبود كه اصلاحاتي عميق بر جاي گذارد و بار هر چند اندك از دوش مردم بدبخت كم كند.

سفرهاي گاليور مانند اين سه شاه (ناصرالدين شاه ـ مظفرالدين شاه ـ احمدشاه) براي آنان بجز بهت و حيرت و احساس حقارت چيزي نيفزود و براي مردم بيچاره بجز هزينه‌هاي سرسام‌آور كه از كيسه فتوتشان! و از بانكهاي روس و انگليس به قرض گرفته مي‌شد چيزي نداشت.

سفرهاي دوتاي اول و دوم با فروشكوه و پرسروصدا بود ولي سفرهاي شاه آخرين چندان علاقه‌اي به بوق و كرنا نداشت و با كمترين تبليغاتي انجام مي‌شد. شايد به دليل اينكه شاهنشاهي هم آن ابهت قبل را نداشت و خود احمدشاه هم آن را مي‌دانست.

سه سفر احمدشاه هر چند براي تغيير روحيه‌اش خوب بود و مخارج سفرهاي اجدادش را هم نداشت ولي با توجه به نفوذ و گسترش مطبوعات و نشريات منتقد بازتاب بدي در داخل كشور داشت. كمترين آن اين بود كه ديگر كسي براي شاه كف نمي‌زد.

آمدن رقيب قدرتمندي چون رضاخان ميرپنج كه شاهد دو سفر آخر احمدشاه بود بر اين بازتاب منفي يقيناً تأثير داشت. ذكر سفرهاي پرخرج و تفريحات شاه جوان در آبهاي گرم فرانسه و سكونت در هتلهاي گرانقيمت آنجا و چاپ تصاويري غيرمتعارف در كنار زنان جوان مكشوفة الحجاب فرنگي فضاي بدي را در داخل ايجاد كرد.

مخالفان بر اين طبل تبليغاتي بيشتر مي‌كوفتند. در سومين سفر، شاه فربه غزل خداحافظي را خواند و مقيم ابدي آنجا شد.

اولين سفر شاه پس از قرارداد معروف 1919بود. قراردادي كه بجز فروش ايران و پر پول گشتن كيسه برخي افراد چيزي در برنداشت.

يك هفته پس از امضاي اين قرارداد شاه بار سفر بست و از طريق درياي خزر و باكو و قفقاز كه در اشغال انگليسيها بود راهي باطوم شد. نيروهاي بلشويكي هنوز پس از انقلاب اكتبر نتوانسته بودند برمنطقه قفقاز دست يابند بدين خاطر شاه در اين منطقه مورد استقبال انگليسيها و روسهاي سفيد قرار گرفت.

از بندر باطوم با كشتي نظامي سرس انگليس راهي استانبول شد. خان ملك ساساني كه در اين زمان مستشار سفارت ايران در استانبول بود خاطرات كاملي از سفر چند روزه شاه دارد. سفري كه از 26 مرداد 1298 تا 8 شهريور 1298به طول انجاميد.

شاه با قايق موتوري سفارت انگليس كه پرچم ايران روي آن بود از كشتي جنگي سرس پياده شد. با اينكه مسافرت غيررسمي بود احتشام‌السلطنه سفير ايران طي مذاكراتي با بابعالي قصر دلمه باغچه را به عنوان محل رسمي پذيرايي شاه و بيوك آطه هتل محل زندگي خصوصي وي كه نزديك محل زندگي پدرش بود انتخاب كرد.

شايد جالب‌ترين اتفاقي كه در اين سفر مي‌توانست اتفاق بيفتد موضوع ازدواج شاه ايران با يكي از اعضاي خاندان سلطنتي عثماني بود. مسئله‌اي كه سروصداي بسياري كرد. ازدواج دختري سني با پسري شيعه. هر چند كه در اين زمان عثماني و ايران اختلاف چنداني با هم نداشتند ولي ريشه اختلاف مذهبي اين دو ريشه‌اي 300 ساله داشت.

هنگامي كه علماي سني عثماني سني شدن شاه ايران را به عنوان تنها راه عملي پيشنهاد كردند طبعا احمدشاه نمي‌توانست بپذيرد. ولي جهت رضايت شاه جوان سه دختر از رده پايين‌تر پيشنهاد كردند:

فاطمه گوهرين بنت والاحضرت سيف‌الدين افندي

شكريه سلطان بنت مرحوم يوسف عزالدين افندي

دريه سلطان بنت والاحضرت ضياالدين افندي

ولي با تمام رضايت شاه كه حتي حاضر بود هر سه اين خانمها را يكجا به همسري بگيرد اين سه شاهزاده خانم سه شرط پيش پاي شاه گذاشتند كه بجز آخري شاه حاضر به اجراي آن بود:

1. شاه زن ديگري نگيرد.

2. ملكه ايران باشد.

3. اختيار طلاق داشته باشد.

4. شاه زنهاي ديگرش را طلاق دهد.

با همه تلاشها تير اهل خير! به سنگ خورد و اين وصلت سلطنتي پا نگرفت.

احمدشاه پس از چند روز گردش در استانبول روز يكشنبه 8 شهريور 1298با همان ناو جنگي سرس آنجا را به سوي ايطاليا ترك كرد.

اين تصاوير يادگاري است از سفر شاه به پايتخت عثماني.

[2408- 1ع] پياده شدن شاه در اسكله بيوك آطه، احتشام‌السلطنه، صاحب جمع و مختارالدوله حضور دارند	[2405- 1 ع] پياده شدن شاه از كشتي سلطنتي عثماني (سوكردلي) در اسكله قصر دلمه باغچه	[2406- 1ع] ورود شاه به قصر دلمه باغچه
[2401- 1ع] خروج شاه از دلمه باغچه جهت رفتن پيش سلطان عثماني، نصرت‌الدوله، محمدحسين ميرزا و خان ملك ساساني حضور دارند	[2404- 1ع] ورود احمدشاه به قصر يلديز و بارگاه سلطان عثماني	[2402- 1ع] احمدشاه در ايوان مهمانخانه اسپلادنا در بيوك آطه
[2407- 1ع]	[2410- 1ع] احمدشاه در سفارت ايران، احتشام‌السلطنه خيرمقدم مي‌گويد	[2403- 1ع]  سفارت ايران
[2409- 1ع] سفارت ايران؛ به هنگام بازگشت از گردش در شهر	[4835- 1ع]	[4836- 1ع]

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع:

 شيخ‌الاسلامي، محمدجواد. سيماي احمدشاه. تهران، گفتار، 1368.

خان ملك ساساني. يادبودهاي سفارت استانبول. تهران، بابك، 1354.