» رهبري نهضت تنباکو

صمد وردي

 ميرزا محمدحسن شيرازي که پيشتاز مبارزه بر ضد واگذاري تنباکو بود، در اول ذيحجه 1308 در تلگراف مفصلي به شاه دخالت خارجيان در امور کشور را منافي صريح قرآن و ضد استقلال کشور و عامل پريشاني ملت بيان کرد و کشتار مردم شيراز را محکوم نمود.

در پي اين تلگراف ميرزا، شاه از کارپرداز ايراني در بغداد خواست تا ميرزاي شيرازي را در مورد امتياز تنباکو توجيه کند، ولي ايشان نپذيرفت و اين حرکت را جدايي ميان دولت و ملت  دانست و گفت: که اگر دولت موقت از عهده برنمي‌آيد من به خواست خدا آن را بر هم مي‌زنم.

شاه و درباريان وي خواستند با سياست وقت‌گذراني، علما و مردم را از توجه به اين موضوع منصرف کنند ولي هشدارهاي کوبنده و سازنده ميرزا در نامه و تلگراف‌هايش همچنان ادامه داشت.

در نتيجه وقت‌گذراني شاه و با فشار وارده از سوي تجار و بازرگانان و روحانيان سرانجام  انتظارها به سر رسيد و حکم تحريم توتون و تنباکو در عبارتي کوتاه از سوي ميرزاي شيرازي بدين شهر صادر شد: «بسم‌الله الرحمن الرحيم. اليوم استعمال تنباکو و توتون باي نحو کان، در حکم محاربه با امام زمان (عج) است، حرره الاقل محمدحسن الحسيني».  متن حکم تمام مردم را به جنبش درآورد تا جايي که حتي جماعتي مي‌گفتند تا ميرزا، چپق را حلال نکند به آن رو نمي‌آوريم.

امین السلطان و ناصرالدين شاه کوشيدند از انتشار اين حکم جلوگيري کنند، ولي در همان روز اول، صد هزار نسخه از آن رونويسي شد. صبح روز بعد در تمام نقاط کشور نمانده بود که از متن اين حکم آگاه نباشد. پس از آن، تمام توتون‌فروشان دکانهاي خود را بستند و قليانها را شکستند و هيچ کس نه‌تنها در کوچه و بازار، بلکه در داخل دستگاه شاه لب به دخانيات نمي‌زد حتي يهوديان و مسيحيان با مسلمانان همکاري و از مصرف دخانيات پرهيز کردند.

سرانجام به دنبال ناکاميهاي شاه و همراه نمودن مخالفان با خود و تأثير فتواي ميرزاي شيرازي در تحريم تنباکو، قرار داد مذکور در ارديبهشت سال 1270 از سوي شاه لغو گرديد و دولت ايران به پرداخت غرامت به کمپاني رژي مجبور شد.

امام خميني (ره) درباره تأثير فرمان حکم ميرزاي شيرزاي در تحريم تنباکو و به زانو درآمدن بيگانگان مي‌فرمايد: ميرزا به عنوان مرجعي مذهبي ‌که در ميان اقشار مردم نفوذ فوق‌العاده‌اي داشت، در حکمي‌ نيم‌سطري قدرت دولت انگلستان و تشکيلات قاجار را به زانو درآورد.