 |
| ماهنامه شماره 109 - صفحه 5 |
پس از تغيير سلطنت و سکني گزيدن رضاشاه در کاخ مرمر که در کنار چهارراه سپه واقع بود اين خيابان آباد آباد گرديد. و در حقيقت به مهم‌ترين خيابان تهران تغيير چهره داد. به علت نبود قوانين بلدي و شهرسازي در طول خيابان و حول و حوش ميدان مشق دکانها و اماکن مختلفي ساخته شد که هيچ تناسبي با محيط زيست و چهره شهر نداشت. تا قبل از ساخته شدن ساختمان پستخانه که اکنون به موزه پست تغيير يافته از اول خيابان سپه که به ميدان توپخانه مي‌خورد تا سردر ميدان مشق ساختمانهاي مختلف و بي تناسبي ساخته شده بود. البته تا اوايل دوره پهلوي اول هنوز هم کم و بيش مانورهايي در ميدان مشق انجام مي‌شد ولي اندک‌اندک با قرار گرفتن اين ميدان در مرکز شهر ديگر از تير و توپ در کردن خبري نبود. از سوي ديگر اين زمين خوش ترکيب و گران قيمت چشم طمع بسياري را به خود جلب کرده بود. در اواسط حکومت رضاشاه پهلوي بخشي از قسمت غربي اين ميدان به باغ عمومي تبديل شد؛ اين همان باغ ملي معروف است. تقريباً مي‌توان گفت اين باغ از اولين پارکهاي عمومي تهران و همزمان با بناي پارک شهر در محله سابق سنگلج بنا گرديد. باغ ملي مکاني براي تفريح عامه مردم تهران بود و بنابه گفته جعفر شهري در کتاب تاريخ اجتماعي تهران تبديل به عشرتکده‌اي شده بود. عين‌السلطنه در سال 1311 بازديدي از باغ ملي داشته که در باره‌اش نوشته است:
يوم دوشنبه ششم ـ گاراژ اتحاديه ساعت بليط را چهار بعداز ظهر تعيين کرده بود. ما به فراغت بعضي چيزها که لازم داشتيم خريداري نموده بعد از ناهار استراحت کرديم. در ساعت معهود احتياطاًًَ به گاراژ تلفن زديم جواب آمد اگر ساعت پنج بياييد بهتر است. ما احتياطاً ساعت شش رفتيم. با سرکار حاج افخم‌الدوله و آقا ميرزا حسين دائي آقاها. خيابان سپه که وسيع شده و عمارت و دکاکين عالي ساخته شده به واسطه عبور و مرور زياد خيلي گرد وخاک داشت. در گاراژ خبري از مسافر و اتومبيل نبود. از گرد و خاک خيابان و گرماي گاراژ فرار به باغ ملي [کرديم] (که در يک قسمت مغربي ميدان مشق چهار سال است احداث شده) الحق خيلي با صفا و ممتاز بود. محل تيراندازي و بيليارد و سينما و کافه و لاطار دارد. افسوس که جلوي اين باغ را فروخته‌اند دکاکين شده. در حقيقت باغ در پس کوچه واقع شده. منظر و شکوهي ندارد. اگر تمام اين ميدان را باغ کرده بودند در خور اين شهر پايتخت بود، زيرا يک همچه اراضي بايري ديگر در شهر طهران که در مرکز آن هم واقع شده وجود ندارد.
سال بعد که مجدداً عين‌السلطنه تصميم به سفر از گاراژ اتحاديه داشت و با بد قولي رئيس گاراژ مواجه شد سري به باغ ملي مي‌زند. باغ ملي که در عرض يک سال تغييرات زيادي کرده است:
آقاي مدير، ما که با تلفن نتوانستيم ساعت حرکت خود را معين کنيم لوطيانه بفرماييد که ساعت حرکت کي خواهد بود. جواب داد اينجا گرم است باغ ملي نزديک بهتر اين است که تفريحي در آنجا فرموده يک ساعت ديگر مراجعت فرماييد. ما به سمت باغ ملي رفتيم که تعريف آن را در روزنامه سال گذشته که به همين جا با شاهزاده ملک‌آرا و عباس ميرزا و بهمن ميرزا رفته بوديم مشروحاً نوشته‌ام. مدتي تفرج کرديم. واقعاً خيلي قشنگ شده. عيب آن همان است که محل نشستن جز مقابل کافه ندارد. قسمت مشرقي اين باغ سال قبل باير بود. فقط قسمت جنوب آن که به خيابان سپه نگاه مي‌کنند عمارت عالي ممتازي جهت اداره پست و تلگراف و گمرک ساخته بودند. مابقي اراضي را تصور مي‌کرديم جزو باغ ملي کنند وسعتي پيدا کرده که فراخور جمعيت شهر باشد.
البته اين فکر، عبث فکري بود. چون اغيار افکار ديگري براي اين زمين داشتند. نه تنها باغ ملي وسعتي نگرفت بلکه حتي باغ را تبديل به ساختمان کردند. از قطعه قطعه شدن باغ ملي، ساختمان وزارت خارجه، موزه ايران باستان، کتابخانه ملي تأسيس شد. از سر درب اصلي تا انتهاي زمين بولواري تأسيس شد که به ساختمان قديم قزاقخانه وصل مي‌شد. در قسمت شرقي درب ميدان، تبديل به پستخانه طهران و پشت آن به ساختمان عظيم و با هيبت شهرباني. پشت شهرباني هم ساختمان زندان بنا شد که بعدها در دوره پهلوي دوم تبديل به کميته مشترک ضد خرابکاري و شکنجه‌گاه گرديد که اکنون پس از تغيير کاربري تبديل به موزه عبرت گرديده است. در دوره جمهوري اسلامي موزه و کتابخانه ملک در نزديکي دروازه ميدان بنا گرديد که از جديدترين ساختمانهاي محوطه تاريخي است.
اين ساختمانها ديگر محوطه ميدان مشق را از شکل نظامي به محوطه‌اي غير نظامي تبديل کرده است. الان هم تنها سردرب زيباي ميدان مشق سابق نمادي از نظاميگري سابق آن است. هر چند که مردم ميدان مشق را به ياد نمي‌آورند و محوطه داخل آن را تنها به نام باغ ملي مي‌خوانند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ منابع: 1. جواهرکلام، عبدالعزيز. تاريخ طهران. تهران. منوچهري. 1357 . 2. ذاکرزاده، اميرحسين. سرگذشت طهران. تهران. قلم . 1373 . 3. روزنامه خاطرات عين‌السلطنه. به کوشش: مسعود سالور و ايرج افشار. تهران. اساطير. 1379. ج 8 و 10 . 4. روزنامه خاطرات ناصرالدين‌شاه در سفر سوم فرنگستان. به کوشش: محمداسماعيل رضواني و فاطمه قاضيها. تهران. سازمان اسناد ملي، 1373، ج 3 . 5. شهري، جعفر. تاريخ اجتماعي تهران در قرن سيزدهم. تهران. رسا. 1367.ج 1 . |
ارسال به دوستان
نسخه قابل چاپ
