» مسجد کبود تبريز

آسيه آل­احمد

يکي از شاهکارهاي معماري دوره اسلامي که در شهر تبريز قرار گرفته مسجد کبود است. اين بنا با نامهاي مختلف از جمله گوي مسجد (به ترکي همان مسجد کبود)، مسجد شاه­جهان، عمارت و مسجد مظفريه معروف و مشهور بوده است. باني مسجد ابوالمظفر جهانشاه بن قره يوسف از امراي قراقوينلو بود ولي نظارت ساخت مسجد زيرنظر همسرش جان بيگم خاتون و يا به عقيده برخي از مورخين دخترش صالحه بوده است. در کتيبه‌هاي باقي مانده از اين بنا تاريخ پايان اين مسجد سال 870 ه­ق است. متاسفانه اين بنا در زلزله سال 1193ه­ ق تبريز ويران شد تمام سقف فرو ريخت و تمامي ديوارها را خراب کرد ولي آنچه از اين بنا باقي مانده در نوع خود بي نظير است و به علت کاشيکاري معرق و تلفيق آجر و کاشي و رنگهاي بسيار متنوع کاشيها لقب فيروزه اسلام گرفته است. علاوه بر کاشيکاريها سردر بسيار بلندش توجه اکثر سياحان و باستانشناسان را به خود جلب کرده است و تمامي آنها را وادار به نوشتن چند خطي از زيبايي اين بنا کرده است. توصيفات سياحاني که قبل از خرابي اين بنا مطلب نوشته‌اند خواندني است از جمله کاتب چلبي و تاورنيه که خصوصاً با تمام جزئيات معماري اين مسجد را وصف کرده است. هر دوي اين نويسندگان بين سالهاي 1046 -1045ه­ ق از تبريز و اين بنا ديدن کرده‌اند. چلبي سردر اصلي را از طاق کسري بلندتر ديده است و تاورنيه علاوه بر سردر و کاشيکاريهاي بي نظير آن از دو مناره بسيار بلند صحبت مي­کند که مشخص است در هنگام زلزله کاملاً از بين رفته است.

در قديم اين بنا مجموعه‌اي از ساختمانهايي چون مدرسه، مسجد، خانقاه، کتابخانه و... بوده است که متاسفانه درحال حاضر هيچ کدام برجاي نمانده­اند فقط قسمتي از مسجد که آن هم بسيار آسيب ديده بود و مرمت شده است.

محوطه بيروني مسجد	محوطه بيروني	مجسمه خاقاني
		داخل مسجد
سردر اصلي	کاشيکاري ديوار ورودي	کاشيکاري داخل با مرمت

اين بنا در سال 1310ش جزو آثار ملي به ثبت رسيد و تا سالهاي 1352تا 1354ه ­ش بازسازي گنبدهاي بالاي شبستان انجام شد ولي در سالهاي اخير مرمت و تکميل ساختمان، محوطه‌سازي و اجراي بخشي از نقوش داخلي عمارت انجام شده است. مرمت مسجد به صورتي است که سعي شده هر آنچه که از آجر و کاشي و سنگهاي مرمر باقي مانده است  در جايهاي اصلي خود حفظ شوند. از قسمتهاي ديدني اين مسجد قسمتي از سقف است که طلا و لاجورد با يکديگر کار شده است و در نوع خود بي نظير است. در داخل مسجد قسمت شبستان کوچک سردابي است که در آن جاي دو قبر است که احتمال مي‌دهند از آن جهانشاه و همسرش باشد زيرا در روايات تاريخي آمده است که جنازه جهانشاه پس از کشته شدن به اين مسجد منتقل و دفن شده است. گرچه اين گورها در حال حاضر خالي هستند.

اين بنا در وسط يک محوطه وسيع گلکاري شده قرار گرفته است که خود باعث جذب گردشگران مي‌شود. 

نمونه‌اي از کاشيکاري داخل	نمونه‌اي از کاشيکاري	کاشيکاري
کاشيکاري با خطوط طلا	نمونه کاشيکاري	ديوارهاي با سنگ مرمر
خط نويسي بر روي سنگ مرمر	نمونه بازسازي	محراب
سقف	نماي گنبد از بيرون	ورودي سرداب
	سرداب

  ______________________________

1. در مورد مطالب تخصصي از متن ميراث فرهنگي موجود در مسجد و همچنين کتاب دايره‌المعارف بناهاي تاريخي ايران در دوره اسلامي (مساجد تاريخي) استفاده شده است. تهران، حوزه هنري . 1378.