 |
| ماهنامه شماره 84 - صفحه 7 |
» عکسهاي درباري جلال فرهمند شاه هنرمند کمتر ديده شده است. هر چند بسياري از پادشاهان در طول تاريخ با پرورش و حمايت از هنرمندان در دربارشان علاوه بر اينکه موجب پيشرفت هنر شده‌اند، بلکه موجب توليد آثار ماندگاري هم گرديده‌اند. هنرمندان و نويسندگان همواره براي توليد هنر به محيطي آرام و بدون تنش احتياج داشته‌اند. تاريخ طولاني و نا آرام ايران هيچگاه نمي‌توانست بدون چنين محيط گلخانه‌اي و آرامي به احياي فکر اين انديشمندان بپردازد. و البته مثل اين زمان نيز انجمنهاي هنري و باقي انجمنهايي که توسط خود هنرمندان ايجاد مي‌شوند نيز نبودند که از صنف خودشان پشتيباني کنند. فقط دوره‌اي از تاريخ ايران استثنا است. و آن نيز در سه قرن ابتدايي حضور اسلام در ايران است که در سايه امنيت ايجاد شده دانشمندان و هنروران زيادي پرورش يافتند که اين دوران به عصر طلايي علم در ايران و حتي جهان اسلام اشتهار دارد.
ولي پس از گذشت اين عصر طلايي با ايجاد محيط ناامن به خصوص پس از حمله اقوام مهاجم وحشي و نيمه وحشي از مرزهاي شرقي و شمال شرقي دوران جديدي آغاز شد. و ايران به جز مقاطعي که خاندانهاي قدرتمندي حکمراني مي‌کردند روي آرامش نديدو بدين لحاظ هنر و هنروران قرنهاي بعدي به پاي آن چند قرن ابتدايي نرسيدند. هنرمندان کمي هم که پديدار مي‌شدند در سايه قدرتمندان سياسي و حاکمان محلي بودند. اکثر ديوانهاي اين شعرا و يا کتابهاي علمي اين دوران به راحتي، مجيز اين خاندانها و شاهان مي‌پرداختند، حتي شاعري بزرگ چون حافظ. البته بر اين امر حرجي نيست. اوضاع ناامن مالي و اقتصادي و گاه جاني چاره‌اي براي اين بزرگان نمي‌گذاشت. حال اگر در آن محيط، اين حاکم و شاه که معمولاً چندان عادل و مردمدار نبودند کمترين فضايي براي پرورش انديشه مي‌گذاشتند، آنان بدون چون و چرا از اين فضا استفاده مي‌کردند و اگر اين نبود هيچگاه آثار ماندگار گذشتگان، رهگشاي شبها و روزهاي ناآرام مردمان آن روزگار و پس از آن نمي‌شد. بسياري نيز بودند که از اين شاه پناهي استفاده‌اي هم نکردند، چنانکه گفته‌اند هنگامي که صله سلطان محمود از دروازه شهر محل سکونت فردوسي وارد شد از در ديگري جنازۀ رنجديدۀ فردوسي خارج شد.
[13412-3ع ] [13466-3ع ] [9946-3ع ] غرض از اين مقدمه اين بود که فضاي هنر و هنروري احتياج به محيطي امن و آرام دارد که اگر اين امر ايجاد مي‌شد محيط و فضاي ايران آماده شکوفايي هنري مي‌شد. چنانکه در دورۀ نسبتاً آرام صفويه هنر ايراني به اوج رسيد خصوصاً در زمينه نقاشي و معماري. هنوز که هنوز است هنر زيباي دورۀ اصفهان بر تارک ايران مي‌درخشد و پس از آن مجدداً اين دورۀ شگرف تکرار نشده است. پس از صفويه مجدداً آن هرج و مرج آشناي قبلي تکرار شد. کوتاه بودن زمان حکومتها و جنگ و جدل مجالي براي هنرمندان نمي‌گذاشت. فقط در دوره دويست ساله پس از صفويه مجدداً به مقطعي مي‌رسيم که در يک فاصله پنجاه ساله اندکي فرصت نفس کشيدن براي هنرمندان ايجاد مي‌شود و آن هم دورۀ پنجاه ساله ناصري است. هرچند در دورۀ قاجار شاهد افول هنر از هرگونه هستيم ولي باز اين دوره غنيمتي بود. با اينکه ناصرالدين‌شاه خود هنرمند ماهري نبود ولي از هر هنر حظي داشت و حتي در هر هنري خود را مي‌آزماييد.
[13414-3ع ] [13411-3ع ] [13451-3 ] دستي در شعر داشت. خط شکسته را خوب مي‌نوشت. اندکي نقاشي مي‌دانست. حتي علاقه‌اي به تئاتر داشت، البته تئاتر با تعريف آن زمان يعني تعزيه. شايد هيچگاه تا قبل از ساخته شدن تکيه دولت به اصحاب تئاتر اينچنين خدمت نشده باشد. همين بس که از آن پس سالني به ظرفيت تکيه دولت جهت اجراي تئاتر نداشته‌ايم! در اين شماره بهارستان مي‌خواهيم از هنري صحبت کنيم که شايد در دورۀ خود هنر به حساب نمي‌آمد ولي امروز جزء هنرهاي مرسوم است. هنر عکاسي. اولين باري که اين هنر به ايران آمد حتي براي خود اروپاييان نيز چندان شناخته شده به عنوان هنر نبود و البته بايد گفت خود دستگاه عکاسي نيز چندان پيشرفته نبود. هنر استفاده از سايه روشنها و يا بازي نور و بررسي آن در فهم تصوير و عکس مورد تفسير قرار نگرفته بود. پس پيشرفت اين هنر چندان تفاوتي بين داخل و خارج ايران نداشت. اولين بار غربيان به عکاسي در ايران پرداختند که مي‌توان از هولستر که مسؤل تلگرافخانه جلفاي اصفهان بود نام برد که عکسهاي زيبا و جالبي به خصوص از جلفاي اصفهان و خود اين شهر گرفته است. شاه متفنن ما نيز که با اين فن جديد آشنا شد سخت بدان دل بست. به طوري که در اولين سفرفرنگش نه تنها چندين دستگاه عکاسي با خود آورد بلکه يادداشتهاي زيادي به خط خود جهت آشنايي با نحوه اين فن نگاشت. و بالطبع عکاسي را نيز آزمود و عکسهاي موجود از وي از جنبه‌هاي مختلفي قابل بررسي است و البته مهم‌ترين آن زاويه ديد شاه نسبت به رعاياي خود است. اولين عکسهاي موجود از حرمسراي سلطنتي جالب‌ترين اين نمونه‌هاست. با توجه به حرمسراي عريض و طويل وي و عدم امکان حضور عکاسهاي درباري به دليل نامحرم بودن، خود ناصرالدين‌شاه دست به کار شد و از زنان فراوان خود به عکاسي پرداخت. عکسهايي که در زمان خود و حتي در زمان ما جسورانه به نظر مي‌رسد و البته بسياري ازآنها را نمي‌توان به نمايش گذاشت. با فتح باب عکاسي ايراني، بسياري به اين هنر روي آوردند. عکاسان درباري پرورش يافتند و عکاسخانه سلطنتي به مکاني ثابت در دربار قاجار تبديل گرديد. شاهزادگان نيز همچون ظل‌السلطان، مظفرالدين‌‌ميرزا، نايب‌السلطنه و... با تبعيت از سلطان در دربار کوچک خود عکاسخانه‌اي تشکيل دادند که بسياري ازاين عکسها به عنوان سند تاريخي آن دوران قابل بررسي و حاوي اطلاعات بصري زيادي است. در اين شماره بهارستان عکسهايي از سلطان صاحبقران و برخي عکسهاي ديگر که مربوط به دربار وي است به نمايش گذاشته شد که هر يک مرحله‌اي از مراحل سلطنت اين شاه قاجار را به نمايش مي‌گذارد.
[13432-3] [13429-3 ] |
ارسال به دوستان
نسخه قابل چاپ
