 |
| ماهنامه شماره 79 - صفحه 2 |
» يادگار امير جلال فرهمند معلوم نيست اولين جرقه فکر تأسيس دارالفنون کي و چه وقت در ذهن اميرکبير زده شده است. شايد فکر خام آن زماني شکل گرفت که پسر کربلايي محمدقربان آشپز پشت در مکتبخانه فرزندان قائم‌مقام مي‌ايستاد و به دروس خصوصي فرزندان حاکم وقت گوش مي‌داد و با هوش زياد خود آنچه را مي‌شنيد حفظ مي‌کرد. شکاف طبقاتي بين فرزندان شاهزادگان و حکام با مردم عادي بسيار عميق بود. و تنها شانسي که محمدتقي آورد حضور شخص دانايي چون قائم‌مقام در آن منزل بود که زرنگي و تيزهوشي محمدتقي را کشف کرد. همين درک درست قائم‌مقام، زندگي محمدتقي را به وادي ديگري انداخت و از آن زمان وي در کنار فرزندان قائم‌مقام تلميذ مکتبخانه خانوادگي وي شد. تکامل فکري و معنوي محمدتقي خان سالها بعد پس از سفر به روسيه و سپس شرکت در گفت‌وگوهاي پيمان ارزنة‌الروم شکل گرفت. وي علاوه بر اينکه در سفرهاي رسمي به کارهاي رسمي‌اش مي‌پرداخت با تيزبيني شکل و شمايل کشورهاي روسيه و عثماني را بررسي مي‌کرد و دلايل رشد آنان را مورد مداقه در مي‌آورد. وي تفاوت عميق اين کشورها را با ايران به سيستم آموزشي ضعيف ايران نسبت داد، نسبتي که واقعي بود. بدين لحاظ هنگامي که با مرگ محمدشاه با وليعهد يعني ناصرالدين‌ميرزا به پايتخت آمد و به صدراعظمي رسيد ذهنيتش آمادگي کامل را داشت که راه پيشترفت ايران را هموار کند. وي تجربيات اعزام دانشجو به اروپا را که از زمان عباس ميرزا شکل گرفته بود بررسي کرد و نتيجه گرفت که مشکلات اين کار چنان است که از تحمل دولت بيرون است. چون بايستي سازماني شکل مي‌گرفت که بر اين کار نطارت کند و درصد موفقيت آن هم چندان قابل پيش‌بيني نبود. چنان که عباس‌ميرزا هم از آن اعزامها به توفيق چنداني نرسيده بود. بدين خاطر به فکر اين افتاد که اساتيد خارجي را به مدارس ايراني جذب کند. دارالفنون که ترجمه تحت‌الفظي مدرسه پلي‌تکنيک فرنگيان بود در سال دوم صدارت امير با هزينه‌اي سنگين احداث شد. وي از تأسيس دارالفنون دو انگيزه داشت: يکي تربيت فرماندهان و نظاميان جهت تقويت ارتش ايران و ديگري پرورش سياستمداران و دولتمردان با سواد جهت دستگاه اجرايي کشور. در دومين سال صدارت امير وي ميرزا رضاي مهندس‌باشي را جهت نقشه ساختمان انتخاب کرد و معماري اين کار بر دوش محمدتقي خان (معمارباشي دولت) افتاد و شاهزاده بهرام ميرزا ناظر ساختماني آن گرديد. ساختماني بزرگ مشتمل بر پنجاه اتاق و رواق بزرگ به سبک معماري همان زمان. درب اصلي آن به ارک همايوني باز مي‌شد که بعداٌ با احداث خيابان ناصري (ناصرخسرو فعلي) درب آن به اين خيابان باز شد که فعلاً هم موجود است. مهم‌ترين بخش دارالفنون اساتيد آن بودند. اساتيد علوم جديده در ايران يافت نمي‌شد هر چند در علوم سنتي و ادبي بهترين اساتيد انتخاب شدند. نماينده اعزامي ايران جهت استخدام اساتيد خارجي موسيو جان داود مسيحي بود. بنا بر آن قرار گرفت که از کشورهاي صاحب نفوذ در ايران استادي نياورند. جان داود به نمسه (اطريش) رفت و اساتيدي از آنجا استخدام کرد. 27 محرم 1267ق جان داود استخدام هفت معلم اطريشي را اعلام کرد. اينان معلميني در علوم و پياده نظام، معدن، توپخانه، سواره‌نظام ، داروسازي، طب و جراحي و مهندسي بودند. عجيب آن بود که دو روز پس از ورود جان داود به ايران امير از صدارت عزل شد و درست يک سال بعد در 24 محرم 1268 ق رگ وي در فين کاشان زده شد! يعني درست سيزده روز قبل از افتتاح مدرسه. انگار بنابر آن بود که وي هيچگاه دستاورد عظيم خويش را به چشم نبيند. اولين گروه متعلمان 114نفر بودند که از فرزندان اشراف و شاهزادگان انتخاب شدند و روز افتتاح آن 5 ربيع‌الاول 1268 بود. امروز حدود 162 سال قمري از تأسيس نخستين دانشگاه ايراني مي‌گذارد. در اين 162 سال کم و بيش با سرعت و گاه با کندي اين مدرسه نقش خود را ايفا کرده است. گاه دانشگاه بود و گاه دبيرستان و گاه تربيت معلم. بايد خدا را شکر کرد که امير عمر نوح نداشت که ببيند دارالفنونش امروز در کنار خيابان ناصرخسرو در کنار داروفروشان غير قانوني به مزبله‌اي تبديل شده است. با هم تصاويري از ادوار مختلف اين مدرسه را مرور مي‌کنيم: سرتيپ بروسکي مترجم زبان فرانسه و معلم جغرافي علي‌اکبر مزين‌الدوله معلم نقاشي دارالفنون با لباس رسمي سلام ]ا 2211-1عا[ رضاقلي هدايت لـله باشي اولين رئيس مدرسه دارالفنون ]ا 1485/1-124ط ا[ مراسم سلام امتحان مدرسه دارالفنون در دورۀ ناصري ]ا 4681-1ع ا[ ]ا 772-124ط ا[ نماي عمومي شهر تهران و مدرسه دارالفنون ]ا 541-4ع ا[ دسته موزيک دارالفنون ]ا 3413/1-1ع ا[ عبدالغفار منجم‌باشي ملقب به نجم‌الدوله معلم رياضي معلمين و کارکنان ايراني و خارجي مدرسه در اواخر دورۀ قاجاريه ]ا 2083/1-124ط ا[ جعفرقلي خان نيرالملک رئيس مدرسه به اتفاق محمدابراهيم خان معاون‌الدوله و آقا رضاخان عکاسباشي ]ا 3409-1ع ا[ معلمين و محصلين دارالفنون؛ محمد تنکابني، عبدالعظيم قريب ]ا 3410/1- 1ع ا[ جمعي از محصلين دارالفنون در اواخر دورۀ قاجار؛ احمد آرام، مرتضي اخوي، حسين تقوي، محمود مهران ]ا 4140-7ع ا[ محصلين دارالفنون سال 1302ش ]ا 5704-1ع ا[ چند تن از دانش‌آموزان پايه چهارم (1304) ]ا 3424-1ع ا[ معلمين ايراني و خارجي مدرسه؛ آلمر معلم شيمي، تقي جالينوس، لقمان جالينوس، علي‌اکبر داور، هادي شيرازي، فضل‌الله فخيم ]ا 3411/1-1ع ا[ محمدحسن اديب‌الدوله، احمد اردشير، غلامحسين رهنما، رضا مقيمي، عبدالعظيم قريب، مترجم‌السلطنه، محمدوحيد تنکابني معلمين دبيرستان دارالفنون دانش‌آموزان ورزشکار دبيرستان دارالفنون
|
ارسال به دوستان
نسخه قابل چاپ
