» تاريخچه نفت

فرهاد رستمي

اگر تاريخ را خوانده باشيد (که حتماً خوانده­ايد) دريافته­ايد که قراردادهاي نفتي همواره در زمان حکومت نظامي منعقد شده بود. قرارداد 1933 در زمان حکومت بيست ساله شکل گرفت. هنگام مذاکره درباره قرارداد، حکومت نظامي برقرار بود و در تهران موش با عصا راه مي­رفت. همچنين در زمان مذاکره با کنسرسيوم، قرارداد 1333 نيز حکومت نظامي برقرار بود و قس عليهذا. باز اگر تاريخ را خوانده باشيد مي­دانيد که در پروسه تکامل « تاريخ اقتصاد سياسي و سياست اقتصادي» (به زبان خودماني، اندرباب مايه تيله­اي که از نفت عايدمان شد) همواره سير صعودي داشته­ايم يعني آب سربالا مي­رفته و قراردادهايمان يکي از ديگري قشنگ­تر بوده.

قرارداد 1280/ 1901 را ببينيد «وجاهت قانوني» نداشت يعني رو هوا بود. در سال 1933 بعد از شلتاق کردن رضاشاه و انداختن قرارداد در آتش بخاري يک دفعه فهميد که گزک دست انگليس داده. در نتيجه براي جبران مافات قراردادي را منعقد کرد که از آن پس هيچ شاهي هيچ قراردادي را آتش نزند.

روزي که سپهبد حاجعلي رزم‌آرا نخست‌وزير را ترور کردند در جيبش قرارداد 50- 50 بود و اگر ترور نمي­شد چه بسا قرارداد منعقد مي­گشت. 50- 50 هم که مي­دانيد يعني چه يعني نصف لي و نصف لک.

چند سال بعد قرارداد کنسرسيوم 1333 منعقد شد که من حيث‌المجموع خرج در رفته و به زبان دو دوتا چهار تا پُِر پُرش  30-70 بود. علي اميني وزير دارايي با مرام وقت به تأسي از پدر زن خود، حسن وثوق مبلغ دو ميليون دلار رشوه گرفت اما به خزانه دولت واريز کرد و صداقت خود را نشان داد. فضل‌الله زاهدي پنج ميليون دلار به انضمام ويلاي گل سرخ در سوئيس گرفت و شخص شاه 10 ميليون دلار. ¹

فضل‌الله زاهدي اندر فوايد قرارداد اظهار داشت: « با اين قرارداد، کلاه سر انگليسيها و امريکاييها رفته» مي­گويند پس از اين سخنان؛ چرچيل در برابر اين سياستمدار هفت خط لنگ انداخت.

پيش از آنکه زمان قرارداد 1333 منقضي شود در سال 1352 /1973 در سن موريتس قرارداد ديگري با کنسرسيوم منعقد شد. در خصوص اين قرارداد فقط ماده 31 را مي­گوييم: «کليه دعاوي ايران نسبت به شرکتهاي نفتي و کنسرسيوم ملغي شد» ، و ماده 4 را : «شرکت ملي نفت ايران اجازه ندارد بدون موافقت کنسرسيوم از ظرفيت اضافي پالايشگاه استفاده کند»، و بقيه را هم خودتان برويد بخوانيد.

____________________________

1. مسعود بهنود، دولتهاي ايران از سيدضياء  تا بختيار، تهران، جاويدان، 1366، ص 405.