» فرهنگ مختصر اصطلاحات ديواني در عصر قاجار (قسمت پنجم؛ و ـ ي)

حسين کلاته

 «و»

وزارت: حکومت(نايب الوزاره: معاون حکومت).

وزارت دفتر استيفا: مرکب از وزير و مستوفيان ايالات و ولايات بود.

وزارت لشکر: رئيس دارايي ارتش.

وزير: نيابت اوّل؛ رئيس (معاون).

وزير بقايا: مستقيماً تحت نظر صدراعظم انجام وظيفه مي­کرد و حساب ولات و حکّام را از آنهـا مي­گرفت و به مستوفي محل مي­داد تا حساب را تنظيم کند.

وزير حضور: وزير دربار.

وزير دارالانشا: رئيس دفتر مخصوص شاهنشاهي.

وزيردارالشّورا: عضو دارالشّورا: عضو دارالشّوراي کبري.

وزيرعلوم: وزير معارف؛ وزير آموزش و پرورش.

وزير محاسبات: وزير دارايي.

وزير نظام: رياست دارايي؛ فرمانده قوا را نيز مي­گفتند (در زمان محمدشاه قاجار به بعد، معمول شد).

وصل: به معني و معادل «پيوست» امروزه.

وقايع­نگار و داروغه دفترخانه: رئيس اجراييات وزارت دارايي؛ محصّل وصول بقايا.

«ي»

يادداشت: (تاريخ رواج آن، از دوران ناصري بوده.) نامه­هايي که از وزارت امور خارجه به نمايندگان سياسي دولتهاي ديگر مي­نوشتند، مي­گفتند. فرق آن با نامه، در اين است که نويسنده در آن، خود را به صيغه مفرد غايب مي­خواند. در تداول سياسي، نامه گله­آميزي است که وزارت خارجه دولتي به دولت ديگر مي­فرستد و در آن، از مسايل مربوط به نقض عهد و شکايت، گفتگو مي­کند.

ياور: سرگرد.

يراق­چين: خلع سلاح.

يوزباشيان:  رک ¬ سوارکشيکخانه.

* کارمندان آستان رضوي را القابي چون اقبال­التّوليه، حسام­التّوليه و ... مي­دادند.

* در اسناد دورة قاجار، بر پشت و بالا يا سمت چپ سند يا فرمان، نام و لقب مخاطب را مي‌نوشتند.

* به تجربه، ملاحظه شده که اغلب، مهر پشت سند، جايي زده شده که نوشته «روي صفحه» تمام شده باشد و اين، مهر همان نويسندة سند است.

منابع :

لغت­نامه دهخدا.

فرهنگ فارسي معين.

فرهنگ نفيسي.

بامداد، مهدي. شرح حال رجال ايران، 6ج. ج چهارم. انتشارات زوّار.

رضواني، محمداسماعيل. تاريخ منتظم ناصري، اعتمادالسلطنه، ج.3، چ. اوّل.

شاپوريان، عنايت‌الله. بيست و پنج سده ماليات.

صنيع‌الدوله، ميرزا حسن خان. مرآت­البلدان، چاپخانه دارالطباعه ( 1294ق.).

قائم مقامي، جهانگير. مقدمه­اي بر شناخت اسناد تاريخي، انتشارات انجمن آثار ملّي.

مستوفي، عبدالله. شرح زندگاني من، چ دوم، چاپ تهران مصوّر.

ميرزا صالح، غلامحسين. فرهنگ رجال قاجار، چ اوّل (1369). انتشارات زرّين.

ميرزايي، محسن. روزنامه خاطرات عزيز­السّلطان، مليجک ثاني، ج. 1و 2، چ. اوّل (1376)، انتشارات زرياب.

مجله گنجينه اسناد، سازمان اسناد ملّي ايران، ش 25 و 26.

يادداشتهايي از کارشناسان محترم سازمان اسناد ملي ايران، سرکاران خانم: حسيبي، رضاقلي و بوزجمهري.

برگه پيشنهاد کليد واژه، سند دادگستري، تجربيات سرکار خانم رضاقلي.

* براي هر يک از اصطلاحات اين مجموعه، منبع مشخص در دسترس است که در صورت نياز، بدانها مراجعه شود.

قسمت اول (آ ـ ت(

قسمت دوم (ج ـ ر)

قسمت سوم (ز ـ ق)

قسمت چهارم (ک ـ ن)