» مسجد و مدرسه سپهسالار

جلال فرهمند

Farahmand@www.iichs.org

چسبيده به نماد دموكراسي ايران، يعني مجلس شوراي ملي سابق، مدرسه با شكوهي سر برافراشته كه زيبايي آن زبانزد همه تهرانيان است. مدرسه و مسجد سپهسالار با نام جديد مدرسه عالي شهيد مطهري. در حقيقت مي توان اين دو را نماد وحدت علم و سياست در كنار يكديگر دانست.

مؤسس اين مدرسه، ميرزا حسين خان سپهسالار، مرد سياست معروف دوره قاجار است. حسين سپهسالار در سال 1241ق در قزوين متولد شد. پدر او نبي خان امير ديوان قزويني بود. ميرزا نبي خان و ميرزا تقي خان امير كبير از دوستان نزديك يكديگر به شمار مي آمدند به همين خاطر امير كبير دو فرزند پسر نبي خان را به تهران فرا خواند و در تربيت آنان كوشش فراواني به خرج داد. حسين سپهسالار تحصيلات خود را در تهران و سپس اروپا به پايان رساند. در سال 1267 امير كبير اولين كار دولتي را كه منصب كار پردازي سفارت ايران در بمبئي بود به وي تفويض كرد.

دوره پيشرفت وي از همين زمان شروع شد: ژنرال قونسولگري در تفليس، وزيرمختاري دوره عثماني، سپهسالار قشون دولتي، در سال 1288 به صدارت عظماي ايران رسيد. با تحريك تعدادي از افراد درباري و سياسي، وي از كار بركنار شد، ولي مجدداً به كار دعوت گرديد: وزارت خارجه، حكومت ايالت فارس و خراسان و نهايتاً در سال 1298 بر اثر كارشكني دشمنان به كل از مشاغل دولتي معزول شد. نهايتاً در سال 1298 در مشهد مقدس فوت كرد.

ميرزا حسين خان سپهسالار علاقه مند به انجام كارهاي عظيم و به يادماندني بود. از جمله كارهايي كه مي خواست از خود به جاي بگذارد احداث مدرسه و مسجدي جهت تحصيل محصلان ايراني بود.

در سال 1296 احداث اين مجموعه شروع شد. وي جهت محكم ساختن بنا حدود 17متر از تمام محوطۀ بنا را خاكبرداري و سپس شفته ريزي كرد و آنگاه بناي عمارت آغاز شد. طراح اين بنا و همچنين مجلس شوراي ملي و عمارت بهارستان مهندس ميرزا مهدي خان شقاقي (ممتحن الدوله) بود.

سپهسالار كه تا سال 1297 در تهران حضور داشت خود بر كارها نظارت كرد ولي از وقتي كه عزل گرديد كار احداث اين بنا از نظارت مستقيم وي خارج شد ولي كارها ادامه پيدا كرد. سپهسالار وقفنامه مفصلي جهت حفظ مجموعه احداثي خود نوشت. وي براي مرمت و ادامه كار مسجد، موقوفات زيادي گذاشت.

پس از فوت وي بنا به وقفنامه، شاه يعني ناصرالدين شاه مجري كار موقوفه شد. ناصرالدين شاه براي جبران رفتاري كه با سپهسالار شده بود و براي اتمام ساختمان اين اثر بر جسته تاريخي يحيي خان مشيرالدوله برادر او را كه در آن موقع وزارت عدليه را بر عهده داشت، ناظر اتمام بنا و مجري تكميل بنا كرد.

به علت عظمت كار، بنايي تا سالها طول كشيد كه به شكل فعلي خود درآمد. حتي در سالهاي 1307-1308ش مجدداً كاشيهاي بنا كه آسيب ديده بود مرمت شد. از زيبايي و عظمت بنا همين بس كه پس از گذشت قريب به 121 سال از احداث بناي آن هنوز از زيباترين و عظيم ترين ساختمانهاي تهران است.

در دو شماره از بهارستان (41 و 42) مناظري از اين بناي با عظمت از دوره قاجار و پهلوي در معرض ديد بينندگان قرار خواهد گرفت.

مآخذ:

اميرحسين ذاكرزاده. سرگذشت طهران. تهران، قلم، 1373.

ابوالقاسم سحاب. تاريخ مدرسه عالي سپهسالار. تهران، بي نا، 1329.

خاطرات ممتحن الدوله. به كوشش حسينقلي خانشقاقي. تهران، فردوسي، 1362.

 

Aa1-1646 سر در مسجد سپهسالار در دوره ناصرالدين شاه	Aa1-1647	Aa1-527 مسجد سپهسالار در ماه رمضان كه تبديل به بازارچه مي شد
Aa1-4462 جمعي از مشروطه خواهان در برابر درب ورودي مسجد سپهسالار	Aa1-3837 بازارچه اي داخل مسجد سپهسالار	Aa1-3848 بازارچه اي داخل مسجد سپهسالار
Aa1-4742 سر در مسجد سپهسالار	Aa1-4743 سر در مسجد سپهسالار	Aa1-3836 نمايي از مسجد سپهسالار
Aa1-3883 نمايي از مسجد سپهسالار از خيابان سرچشمه		Aa1-3907 خيابان سرچشمه و مسجد سپهسالار در يك روز برفي