جلال فرهمند

farahmand@www.iichs.org

محمدرضا پهلوِي هيچ وقت تا پايان حياتش صبح روز كودتاي 28 مرداد را فراموش نكرد. وِي در مرداد 32 در رم همراه همسرش غروب سلطنت را به نظاره نشسته بود و نا اميد از آِينده به فكر ِيافتن مفري براِي زندگي غير سلطنتي بود.

ولِي اتفاقِي خوش با همكارِي سازمانهاِي جاسوسِي انگلِيس و آمرِيكا فراِيندِي اِيجاد كرد كه در عرض چند روز ورق به نفع شاه برگشت. شاه ناامِيد، امِيدوار شد و چند روز بعد با هواپِيماِي اختصاصِي از اِيتالِيا وارد فرودگاه مهرآباد شد. با سِيگارِي زِير لب و دستانِي به كمر چون فاتحِي رومِي پاِي به تهران گذاشت.

سردارانش نِيز گرداگرد وِي حلقه زدند و وِي را به كاخش رساندند. رابطِين سازمانهاِي MI6 و CIA در غروب 28 مرداد جامهاِي پِيروزِي را به افتخار هم مِي نوشِيدند و به فكر آِينده اِي بودند كه اِيران به دست شاه مطِيع اداره شود.

كرمِيت روزولت از مهم ترِين اِين رابطِين بود. وِي نوه فرانكلِين دلانو روزولت رئِيس جمهور معروف آمرِيكا بود. فعالِيتهاِي اطلاعاتِي وِي در CIA از سالها قبل شروع شده بود. مرد شماره ِيك عملِيات آژاكس در اِيران شد و آن را به ثمر رساند. در دوران قبل و بعد از كودتا با اردشِير زاهدِي و پدرش فضل‌الله زاهدِي پِيوندِي عمِيق ِيافت به طورِي كه در سالهاِي بعد اِين پِيوند با اردشِير زاهدِي به رفاقتِي دِيرِينه تبدِيل شد. وِي سالِي چند پس از كودتا از سازمان جاسوسِي آمرِيكا خارج شد و به كارهاِي اقتصادِي پرداخت. شركت نفت خلِيج حاصل اِين دوره از فعالِيتهاِي وِي است.

شركتِي كه عمده فعالِيت آن با توجه به نامش و با توجه به پاداشِي كه محمد‌رضا پهلوِي براِي آن در نظر گرفته بود در خلِيج فارس متمركز شده بود و درآمدِي انحصارِي از نفت اِيران مِي‌برد. و صد البته حضور اردشِير زاهدِي به عنوان دوستِي نزدِيك پشتِيبان محكمِي براِي اِين شركت اِيجاد كرده بود.

اواِيل دهه چهل با روِي كار آمدن كندِي چند سالِي شاه را دچار مشكلات كرد. امِينِي به زور كندِي بر مسند نخست‌وزِيرِي نشست و سر در هواِي اصلاحات داشت. شاه كه مزه قدرت تازه به مذاقش خوش نشسته بود با سفرِي طولانِي و دِيدارِي طولانِي‌تر با كندِي نگرانِي خود را ابراز كرد و پرچم اصلاحات را خود به دوش گرفت. كندِي نِيز پذِيرفت كه نتِيجه آن بركنارِي امِينِي و انقلاب سفِيد شاهانه بود كه كندِي را همِين شعارها راضِي كرد. سفر شاه به آمرِيكا ثمر دِيگرِي نِيز داشت دِيدار با روزولت ِيار قدِيمِي شاه كه حتِي شامِي دوستانه و خصوصِي نِيز در حضور شاه صرف كرد. و اين نشان از قدردانِي شاه از وِي داشت. نامه روزولت به زاهدِي را مِي‌خوانِيم:

شركت نفتي گلف اُويل

بخش روابط دولتي

كرميت روزولت

معاون    

١٤ مه ١٩٦٢ [24/2/1341]

اردشير عزيز

مدتي است كه مي‌خواهم نامه‌اي برايت بنويسم .همان طور كه از كارت پستالي كه فرستادم متوجه شدي، پالي و من به امريكاي لاتين رفته‌ايم و از آن موقع تا حالا سريعاً به اروپا پس از آن به شرق تا بيروت رفتم .اميدوار بودم كه شايد تو را در ژنو ببينم اما تو آن موقع در تهران بودي .و تازه، اگر هم به ژنو مي‌رفتي، من اصلاً وقت نمي‌كردم به آنجا بيايم .

بازديد اعليحضرت از ايالات متحده بسيار موفقيت آميز بود. مطمئنم كه تداركات تو به آن موفقيت كمك بسياري كرد. ما نه تنها اينجا در واشنگتن در مهماني شام دين راسك) وزير خارجه امريكا(  افتخار ديدار شاه و ملكه نصيبمان شد بلكه با آنها در سانفراسيسكو نيز شام خورديم و من موفق شدم با اعليحضرت گفت وگوي طولاني و صميمانه اي داشته باشم .در آن زمان متوجه شدم كه مي خواهيد به رم برويد اما اكنون به من مي‌گويند ظاهراً احتمال سفرت به پاريس بيشتر است.  فكر مي‌کنم اگر آدم بخواهد انتخاب كند، از محاسن رم خيلي چيزها مي‌شود گفت .از خيلي چيزها كه بگذريم، متأسفانه در پاريس با گراني سرسام آور روبه رو مي شويد! حدس مي‌زنم كه تو و شهناز از رم بيشتر خوشتان بيايد. تصور مي كنم بايد از رفتن به لندن صرف نظر كنيد چون مدت زيادي نيست كه سفيرتان آنجا كار مي‌کند، مادريد را هم، كه از بسياري جهات پايتخت اروپايي محبوب من است نبايد براي سفر در نظر بگيريد.

متأسفم كه مسائل مربوط به دوست مشتركمان جيم اين قدر پيچيده شده است .فكر مي‌كنم كار بسيار خوبي پيدا كرد، و چند نفري، از جمله جوليوس، با من درباره آن صحبت كرده‌اند. به هر صورت فكر مي‌كنم كه به چارلي آلن شغل دائمي خواهند داد. اگر يادت باشد چارلي آلن يكي از دو نفري است كه اِرل نيوسام راجع به او به تو سفارش كرده، ديگري جيم است، و مطمئنم كه به نحو احسن كار خواهد كرد هر چند بايد اعتراف كنم كه جيم بهتر از اوست؛ موقعيت به دست آورده و قابليت خودش را هم ثابت كرده است .

سعي مي‌كنم براي تابستان برنامه هاي مسافرتم را تنظيم كنم اگرچه هنوز نامشخص هستند. اميدوارم هر جا كه باشي در ماه ژوئيه يا اوت تو را ببينم. پالي نيز به تو و شهناز سلام مي رساند.

ارادتمند تو

كيم

گيرنده

عاليجناب اردشير زاهدي

تهران، ايران.