» فضولی غلامانه
جلال فرهمند
farahmand@www.iichs.org
دربار شاهان هميشه شبيه هم است. هر كه بيشتر مجيز بگويد موفقتر است. دربار قاجار اوج تكامل اين مجيزگويي است. اين ويژگي در نامههاي متبادله درباريان، شاهان قاجار و خصوصاً ناصرالدين شاه متبلور است : ظل الله، امر مطاع، گوسفند درگاه و... نوعي روش معمول آن زمان است. ولي در زمان پهلوي نميتوان از ادبيات غيرمدرن استفاده كرد. دوران دوران مدرن شدن و نوآوري است. دوران اعليحضرت همايوني، شاه شاهان و مجددّ دوران و غيره است. در لفافه اين ادبيات جديد همان ادبيات كهن مجيزگويي نهفته است و باز همان تقرّبجويي در كنه آن.
اردشير زاهدي داماد شاه است. و به دليل همين نسبت اين توقع است كه شايد در مكاتباتش اندكي از اين ادبيات دست بردارد. ولي ظاهراً خصلت سفلهپروري شاه اجازه اين امر را نميدهد و يا شايد روحيه سفله اردشير اين امر را برنميتابد.
اردشير جامع ادبيات كهن و مدرن است : فضولي غلامانه، پاي بوسي شاهانه، بندگان اعليحضرت همايون شاهنشاهي، ارواحنا فداه، مراحم شاهانه، غلام ابدي، اوامر ملوكانه، و به قول قديميها قس علي هذا!
سال سال 1337 است و اردشير زاهدي به عنوان داماد شاه، مسئول دانشجويان ايراني در اروپا و آمريكاست و در ابتداي ترقي.
با گذشت 5 سال از كودتاي 29 مرداد به نظر ميآيد شاه ايام خوشي دارد ولي وضع منطقه مغشوش است. كودتاي 1958 عراق، قدرت روزافزون ناصر در مصر، تشديد جنگ سرد در جهان و همسايگي ايران در كنار پرده آهنين حال و روز خوشي براي شاه نگذاشته است.
امثال زاهدي مقوّم روحيه شاهند. در اين نامه زاهدي چنان شاه را به عرش ميبرد كه شايد شاه، خود نيز چندان به اين امر اعتقادي نداشته باشد. ولي براي اردشير چندان بد نيست. سال 38 سال آغاز جهش مديريتي اوست : سفير ايران در آمريكا، سپس متصلاً سفير ايران در انگليس، وزير امور خارجه و نهايتاً تا سال 57 سفير ايران در آمريكا. پس به نظر ميرسد تقرّب كامل اردشير فراهم شده باشد. نامه را با هم ميخوانيم :
پيشگاه مبارك بندگان اعليحضرت همايون شاهنشاهي ارواحنا فداه
شاهنشاها، با كسب اجازه از شاهنشاه مبارك، پاي اعليحضرت محبوب را بوسيده و اميدوار است انشاءالله در آمريكا به شاهنشاه محبوب خوش گذشته باشد و بدين وسيله به عرض خاكپاي ملوكانه ميرساند :
1. انشاءالله در آمريكا از هر لحاظ به شاهنشاه معظم خوش گذشته باشد، به خصوص با وضعي كه خاورميانه پيدا كرده و به نظر غلام آمريكايي [ها] هيچ چاره جز اينكه خواستههاي شاهنشاه را براي ايران و ممالك ديگر خاورميانه قبول كنند ندارند و اگر به حرفهاي شاهنشاه نخواهند گوش بدهند جز پشيماني و خطر چيز ديگري برايشان ندارد و مطمئن هستم آمريكايي[ها] و انگليسيها اگر تا بحال متوجه نشده بودند حالا متوجه شدهاند و راهنماييهاي خردمندانه شاهنشاه را بدون گم كردن وقت قبول و اطاعت خواهند نمود.
2. از اتابكي سفيركبير شاهنشاهي در بيروت نامه داشتم و خيلي شمعون رئيسجمهور لبنان از كمكهاي شاهنشاه سپاسگزار بود. و اتابكي نوشته بود اگر كمك و توصيه شاهنشاه نبود دولت آمريكا و انگليس اين اندازه پشتيباني نميكردند و در نتيجه لبنان هم از دست ميرفت و نوشته بود خود رئيسجمهور و همكارانش حالا به خوبي متوجه شدهاند كه چقدر مساعدت و اوامر و مراحم شاهنشاه به حال آنها مفيد بوده است.
3. فرمايشات اعليحضرت همايون شاهنشاهي كه در ژاپن فرموده بودند در نطق وزير خارجه در مجلس گفته شده بود و در روزنامههاي ايران منعكس بود غلام آنها را با انگليسي و فرانسه دست پا شكسته خود كمك گرفته ترجمه كرده به روزنامههاي سويس و مجلات دادم چون بي اندازه قابل توجه ميباشد و اينها هم بي اندازه تحت تأثير واقع شده و گفتند حتماً چاپ خواهند كرد.
4. غلام ابدي منتظر ادامه و اراده ملوكانه هستم كه چه موقع به اروپا تشريف فرما خواهند شد و چه اراده فرمودهاند. اتومبيلهاي شاهنشاه در كجا حاضر باشد بدهيد اعليحضرت و به خدا قسم اگر نفرمايند اتومبيلها كجا حاضر باشد يا تعارف فرمايند غلام ديگر اتومبيل سوار نخوهم شد. استدعا دارم امر [و] مقرر فرمايند كه در كجا تشريف فرما خواهيد شد كه اتومبيلها آنجا حاضر باشد.
5. از هر كس كه از طهران ميآيد اخبار مختلف شنيده ميشود. يكي ميگويد شاهنشاه قرار است به بلژيك تشريف فرما شوند، ديگري ميگويد به جنوب فرانسه، يكي ميگويد با كشتي تشريف فرما ميشوند، ديگري ميگويد با هواپيما و نميدانم بالاخره با چه وسيله تشريف فرما و در كجا نزول اجلال خواهند فرمود.
6. البته اين چند روزي كه اعليحضرت در اروپا تشريف فرما خواهند شد نبايد مزاحم شد و بايد شاهنشاه استراحت و تفريح بفرمايند ولي به عقيده غلام، روز تشريف فرمايي لازم است همه در فرودگاه و يا در بندري كه نزول اجلال ميفرمايند باشند و بعد فوري همه مرخص شوند كه مزاحم نباشند.
7. به نظر غلام فضولي كرده و با كسب اجازه به عرض ميرساند شايد بد نباشد سفيركبيرهاي شاهنشاهي در اروپا ولو براي نيم ساعت شده همه شرفياب شوند و در مطبوعات هم منعكس شود. چون شاهنشاه از آمريكا تشريف فرما ميشوند و وضع خاورميانه هم در بعضي جاها نامرتب است كه اروپاييها بدانند اعليحضرت قيد اكيد فرموده و دستورات لازم و اوامر مبارك را به سفراء خود فرمودهاند. البته فضولتاً غلام عرض كرده و در صورتي كه اشتباه ميكنم استدعاي عفو دارم.
8. روزي كه از بلژيك مراجعت كرديم بختيار وزير كار ميگفت در طهران در غيبت شاهنشاه از رئيس بيمههاي اجتماعي كه حسبالامر ملوكانه معين شده استعفا گرفتهاند. غلام هم به ايشان گفتم به نظر من لازم است فوري به عرض خاكپاي ملوكانه برسانيد و آدرس هاوايي شاهنشاه را دادم كه بتواند به عرض ملوكانه برساند نميدانم به عرض رسانيده يا خير؟ براي اطلاع شاهنشاه معظم عرض شد.
9. با كسب اجازه از پيشگاه مبارك ملوكانه براي چند روز با شهناز قرار [است] پاريس برويم كه پاريس را ديده و هم براي خياط و غيره كار دارد.
در خاتمه پاي عزيز شاهنشاه محبوب را بوسيده و در انتظار اوامر و مژده تشريففرمايي مبارك هستيم.
پاي عزيزت را ميبوسم هزار بار.
چاكر و غلام ابدي
اردشير
26 ژوئن 58 [19]
[5 تا 3-78-115ز] صفحه 1
[5 تا 3-78-115ز] صفحه 2
[5 تا 3-78-115ز] صفحه 3
|
|
3300-11ع
ريچارد نيكسون و اردشير زاهدي وزير خارجه در محوطه كاخ سفيد
|
4924-1ع
دوايت آيزنهاور رئيسجمهور امريكا، نيكسون معاون وي و اردشير زاهدي
|